Recensie: The Way She Dies van tg STAN & Teatro Nacional D. Maria II / Tiago Rodrigues

●●●●○

 

THE WAY SHE DIES

 

TG STAN & TEATRO NACIONAL D. MARIA II / TIAGO RODRIGUES

Door Piet van Kampen, gezien 27 maart 2019, geplaatst 17 april 2019 

Een station in Rusland, 1877. Anna Karenina, echtgenote van Karenin, minnares van Vronski, werpt zich voor een aanstormende trein.

Een station in Vlaanderen, 2017. Op het station van Mechelen neemt een getrouwde vrouw afscheid van haar Portugese minnaar. Zij neemt de trein naar Antwerpen, hij die naar Brussel.

Tolstoj's Anna Karenina, in de Franse vertaling, speelt een belangrijke rol in The Way She Dies. Bij zo'n boek van 2021 pagina's hoort een leeslamp, die staat er dan ook, een grote, links op het podium. Rechts, half in het donker, een geïmproviseerde keuken. Achter de acteurs een grijsblauwe wand. Met daarop de boventitels. De voorstelling laat zien hoe Tolstoi's klassieker het leven beïnvloedt van twee echtparen: het ene in het Lissabon ten tijde van Salazar, het andere in het Antwerpen van nu.

Lissabon 1967. Een vrouw (Isabel Abreu) leest de Franse vertaling van Anna Karenina omdat ze haar Frans wil verbeteren. Want ze heeft een Belgische minnaar (Frank Vercruyssen) en wil naar hem toe. Haar man (Pedro Gil) die als militair in Angola was, vindt het onzin, haar Frans is al goed genoeg, en hij verbiedt haar naar België te gaan. In het Portugal van toen had een vrouw toestemming nodig van haar echtgenoot om naar het buitenland te reizen.

Antwerpen, 2017. Een man (Frank Vercruyssen) is verdiept in de Franse vertaling van Anna Karenina, een erfstuk van zijn overleden moeder. Uit de onderstrepingen in die roman probeert hij zijn moeder postuum beter te begrijpen. Maar hij gebruikt het lezen van Tolstoj's roman ook om zijn emoties uit te stellen, om niet te hoeven reageren op zijn vrouw (Jolente De Keersmaeker) die hem duidelijk probeert te maken dat ze een minnaar heeft. Pas als hij het boek uit heeft, wil hij weer met haar spreken, pas dan zal hij haar 'we moeten praten' niet meer negeren.

The Way She Dies vertelt drie keer de hoofdlijn van Tolstoj's Anna Karenina. In drie tijden. Op een groot speelvlak met nauwelijks rekwisieten laten vier acteurs de ingenieuze tekst van Rodrigues horen: fragmenten uit de roman van eind negentiende eeuw in het Frans, scènes in het Lissabon tijdens de dictatuur in het Portugees, en die in het Antwerpen van nu in het Nederlands. Bij de dialogen tussen de Portugese vrouw en haar Belgische minnaar, en tussen de Vlaamse vrouw en haar Portugese minnaar, bedienen de acteurs zich van het Frans.

Met The Way She Dies onderzoekt Tiago Rodrigues wat er gebeurt als je Anna Karenina omzet naar een ander land, naar een andere tijd, naar een andere cultuur. Om tenslotte kort in te gaan op de verschillen in de vertalingen (in het Frans, Portugees en Nederlands). Zonder verandering van stem wisselen de twee Portugese en de twee Vlaamse acteurs regelmatig van rol en van taal. Desondanks is The Way She Dies een heel transparante voorstelling. Met een tekst om van te smullen.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: tg STAN

Recensie: Black/ The Sorrows of Belgium 1: Congo van NTGent / Luk Perceval

●●●●○

 

BLACK/ THE SORROWS OF BELGIUM 1: CONGO

 

NTGENT / LUK PERCEVAL

Door Piet van Kampen, gezien 9 april 2019 

Voor een immense landkaart van Equatoriaal Afrika van eind negentiende eeuw staat een biljart. Met daarboven een overkapping. Tijdens de moesson schuilen de personages onder die overkapping voor de regen. Over het hele podium hangen dikke touwen als lianen naar beneden. Rechts zit muzikant Sam Gysel. Met percussie en op gitaar zorgt hij voor muziek. Soms zacht en ingehouden als achtergrond bij het spel van de acteurs, dan weer voluit om een aspect van het verhaal met muziek te accentueren.

Rode draad in de voorstelling is het dagboek van de Afro-Amerikaanse presbyteriaanse missionaris William Henry Sheppard,* die vanaf 1890 een reis van twintig jaar maakte door Congo-Vrijstaat. Als een van de eersten rapporteert Sheppard in die notities over de wreedheden van de Force Publique.**

Black is geen geschiedenisles over Congo. De voorstelling vertelt niet één doorlopend verhaal, maar is een collage van, soms onafgemaakte, fragmenten. Daarbij wordt vooral gericht gezocht naar wat het publiek raakt. Niet in alle, maar wel in veel scènes, gaat het erom de (witte) toeschouwers uit te dagen om te onderzoeken of ze bij zichzelf nog restanten van koloniaal denken kunnen ontdekken.

De voorstelling opent met de bluestraditional You Gotta Move, met de hele cast (vier zwarte en vier witte acteurs) dansend en zingend. Redelijk onschuldig nog als we als publiek hierbij zouden denken dat de zwarte acteurs soepelere dansers zijn dan de witte. Pijnlijker wordt het als acteur Frank Focketyn ons er verderop in de voortteling op wijst hoe kritiekloos we waarschijnlijk even daarvoor hebben zitten luisteren naar hoe de acht acteurs Johnny Wakkelins foute jaren '70-hitje In Zaire ten gehore brachten.

Niet allen bij de gezongen, ook bij de door de acteurs gespeelde scènes, en bij de monologen, speelt Black in op wat we voelen. Meestal door ons te verleiden mee te gaan in wat in eerste instantie vrij onschuldig lijkt, hooguit maar een heel klein beetje fout is. Zoals de scène waarin Peter Seynaeve, als de witte missionaris Samuel Lapsley, na een grappig begin, uiteindelijk in een plat Vlaams dialect 'de zwartjes' vernedert. 'Ze kunnen niets!', schreeuwt de schuimbekkende missionaris tegen de zaal, en vraagt ons vervolgens die leuze te herhalen. Wat we gelukkig niet doen. Maar het bezorgt ons ondertussen wel een onprettig gevoel.***

Gaandeweg de voorstelling komt het personage van William Sheppard, gespeeld door Nganji Mutiri en Yolanda Mpelé, centraler te staan. Met onder andere een prachtige poëtische monoloog van Mutiri die begint met het omkeren van Sartre's L'enfer, c'est les autres: 'De hel zijn niet de anderen, de hel is wat anderen doormaken'. Een speech die culmineert in een pleidooi voor radicale gelijkheid en meervoudige identiteit.

Aan het slot van de voorstelling richten de acteurs zich, met de zaallichten aan, rechtstreeks tot het publiek. 'Ziet ge mij echt voor wie ik ben?', vraagt de Belgisch - Malinese actrice Aminata Demba.
 
Regisseur Perceval laat ons met deze eerste van zijn trilogie over het verdriet van België de schaduwkant voelen van wat in de koloniale tijd 'het brengen van de beschaving' werd genoemd. De acht acteurs slagen er in Black/ The Sorrows of Belgium 1: Congo in om ons te raken, om de toeschouwers zich af te laten vragen wat er eventueel nog aan racistische restjes onder onze (met begrippen als diversiteit doorspekte) opvattingen schuil zou kunnen gaan. 

*In Nederland is een missionaris een katholieke geestelijke die eropuit trekt om mensen te bekeren. Een protestantse geestelijke met bekeringsdrift wordt een zendeling genoemd. In andere landen wordt dat onderscheid niet gemaakt.

**Van 1885 tot 1908 is Congo onder de naam Congo-Vrijstaat een privéonderneming van Leopold II. Daarna, van 1908 tot de onafhankelijkheid in 1960, een Belgische kolonie. De Force Publique is in Congo-Vrijstaat het door Belgen opgeleide en geleide koloniale leger.

**Zoals regisseur Luk Perceval dat eerder deed in zijn regie van Platonov, laat hij de acteurs ook nu in Black voor een deel in hun eigen dialect spreken. Maar er is boventiteling, zowel in het Nederlands als in het Engels.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: NTGent

Recensie: Dood in Venetië van ITA & KCO / Ivo Van Hove

●●●○○

 

DOOD IN VENETIË

 

ITA & KCO / IVO VAN HOVE

Door Piet van Kampen, gezien 8 april 2019 

'Mit Erstaunen bemerkte Aschenbach, dass der Knabe vollkommen Schön war.'

Terwijl het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van David Robertson Weberns Fünf Sätze ten gehore brengt, zien we hoe Thomas Mann (Steven Van Watermeulen) in zijn werkkamer zijn bril poetst. Even later schrijft Mann de eerste woorden van wat zijn novelle Der Tod in Venedig (1912) zal worden.

We blijven in deze toneelbewerking niet lang dralen in München. Al snel zet veerman Charon (Aus Greidanus jr.) Aschenbach – schrijver en alterego van Thomas Mann - van München over naar Venetië. Daar neemt Aschenbach (Ramsey Nasr) zijn intrek in het Grand Hotel Des Bains op het Lido. Terwijl Aschenbach tijdens het diner voor het eerst zijn oog laat vallen op de veertienjarige beeldschone Tadzio, zingt countertenor Yuriy Mynenko het door Nico Muhly bewerkte Pur ti miro pur ti godo van Monteverdi. Versterkt helaas, waardoor het geluid wat blikkerig wordt.

Ramsey Nasr, die de tekst voor deze theaterbewerking schreef, heeft flink aan de novelle van Thomas Mann gesleuteld. Zijn opvallendste ingreep: het toevoegen van twee personages, die van de schrijver zelf en die van zijn vrouw Katja. Het voordeel van die ingreep is dat de dialogen tussen enerzijds Mann en zijn romanpersonage Aschenbach, en anderzijds tussen Mann en zijn echtgenote, kunnen zorgen voor de bij een theaterbewerking noodzakelijke spanning.

Die beoogde spanning komt pas echt tot zijn recht op zo'n twee derde van de voorstelling als Katja (Marieke Heebink) zonder Mann's toestemming het manuscript van Der Tod in Venedig leest. En dan ziet wat haar echtgenoot van plan is in literaire vorm te onthullen: niet alleen zijn homo-erotische verlangens, ook zijn lustgevoelens voor een jongen tijdens hun vakantie in Venetië. Katja: 'Tien Tommie, tien!' Mann: 'Ik maak hem wel ouder, dertien, vijftien.' Even later: 'Je denkt nog veel aan hem hè.' Mann: 'Aan wie? Aan hem?' Katja: 'Laat maar.' 

Het KCO zorgt voor prachtige muziek (van onder meer Schönberg, Webern en Richard Strauss). Maar theatraal is het eerste uur, hoe mooi ook om te zien, vrij vlak. Als de figuranten ruim de tijd nemen om de tafels te dekken, gaan mijn verlangens, hoezeer ik ze ook probeer te onderdrukken, uit naar de dansers van Peeping Tom. En als ze stoeien met Tadzio, droom ik ervan hoe de dansers van Les Ballet C de la B dat zouden doen. Sorry dat ik me zo door mijn verlangens laat meevoeren. Maar wat de zes figuranten in Dood in Venetië laten zien, is wat choreografie betreft gewoon erg matig.

'Fragole, fragole' roept een verkoper op het strand van het Lido. Aschenbach bestelt er 'uno', neemt er 'due', en eet ze vervolgens op. Het zal zijn dood worden. De aardbeien zijn besmet met de cholerabacterie. 

Hoewel de spanning van de dialogen en de droombeelden in de laatste drie kwartier wel wat goed maken, is Ivo Van Hove er - ondanks de unieke samenwerking tussen Internationaal Theater Amsterdam en het Koninklijk Concertgebouworkest - niet in geslaagd de hooggespannen verwachtingen waar te maken. Uiteindelijk is zijn Dood in Venetië wel gewoon goed, maar niet uitzonderlijk goed muziektheater geworden.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: ITA

Recensie: In wankel evenwicht van Toneelschuur Producties i.s.m. ITA 2 / Maren E Bjørseth

●●●○○

 

IN WANKEL EVENWICHT

 

TONEELSCHUUR PRODUCTIES I.S.M. ITA 2 / MAREN E BJORSETH

Door Piet van Kampen, gezien 30 maart 2019 

Het wankele evenwicht van het huwelijk van Agnes en Tobias, een echtpaar van middelbare leeftijd, wordt op de proef gesteld als Harry, al veertig jaar de beste vriend van Tobias, en zijn vrouw Edna voor de deur staan. Ze zijn hun eigen huis ontvlucht vanwege een niet nader omschreven grote angst. Even later meldt dochter Julia zich nadat haar vierde huwelijk op de klippen is gelopen. Claire, de alcoholische zus van Agnes, die al langer bij hen woont, completeert het kwartet 'vluchtelingen' dat van vrijdagavond tot zondagochtend in het huis van Agnes en Tobias onderdak vindt.

Met A Delicate Balance uit 1966 won Edward Albee zijn eerste Pulizer Prize for Drama. Net als in Who is afraid for Virginia Woolf onderzoekt Albee ook in In wankel evenwicht de grenzen van een relatie en van de liefde die daaronder zit, of er ooit onder heeft gezeten. In dit geval hoe Agnes en Tobias er in één weekend mee worden geconfronteerd dat het vermijden van het maken van keuzes, waarop hun huwelijk al sinds de vroege dood van hun zoon is gebaseerd, niet meer werkt.

Rondom het huis een 'gazon' van houtsnippers. De woonkamer waar alle teksten van het stuk worden gezegd, is sober ingericht. Er staat niet meer dan nodig is. Daarboven de volledig open en volledig lege slaapkamer waar dochter Julia na elk mislukt huwelijk weer enige tijd haar toevlucht zocht. Een slaapkamer met een ondergrond die bij elke stap die de onverwachte logés Harry en Edna er zetten zo'n enorm geluid maakt dat de personages daaronder even hun adem inhouden. Meer moet dat niet zijn! De scenografie (van Juul Dekker) is functioneel en glashelder.

Dat geldt ook voor de regie van Maren Bjørseth. Geen zendmicrofoons, geen live video. Geen andere technisch snufjes alleen maar omdat het kan. Gewoon 'good old acting': functioneel en glashelder. Waarbij Bjørseth erin slaagt om ook in de manier waarop ze de spelers laat acteren de 'delicate balance' te vinden. Malou Gorter speelt een Agnes die terwijl ze zoveel mogelijk controle probeert te houden toch heel subtiel twijfel laat doorschemeren. Aan het spel van Hajo Bruins als Tobias, de schipperende echtgenoot die zijn emoties verbergt, kun je zien dat die emoties vroeg of laat toch zullen moeten komen.

Bij het, wat betreft het vinden van de balans, lastigste personage, de alcoholische zus Claire, laat Bjørseth Janneke Remmers tot de grens van overacting gaan. Waarmee ze Remmers de kans geeft een onvergetelijke versie van Claire neer te zetten, een personage dat met haar vileine vragen en opmerkingen de dilemma's van Agnes en Tobias steeds op scherp zet.

Terwijl dertiger Thomas Cammaert door een stramme lichaamshouding en door het staccato uitspreken van zijn teksten er wel in slaagt om Harry, zijn veel ouder personage, neer te zetten, heeft twintiger Emma Joosten daar als Edna veel moeite mee. Maar dat kun je iemand die nog op de toneelschool zit niet kwalijk nemen. Hetzelfde geldt voor Carina de Vroome, te jong nog en te onervaren om al geloofwaardig een vrouw te spelen die vier huwelijken achter de rug heeft. 

Maren E Bjørseth bevestigt met In wankel evenwicht dat ze het vak beheerst. Ook met deze regie laat ze weer zien dat ze bij een tragikomedie precies weet waar de grenzen liggen om zo'n stuk op een sprankelende manier op de planken te brengen. Is Bjørseth toe aan de grote zaal? Ik denk het wel.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Toneelschuur Producties of ITA