Recensie: Het Bezoek van De Roovers & Muziektheater Transparant

●●●○○

 

HET BEZOEK

 

DE ROOVERS & MUZIEKTHEATER TRANSPARANT




Door Piet van Kampen, gezien 19 oktober 2018 

In de bewerking van De Roovers van de groteske tragikomedie Der Besuch der alten Dame van Friedrich Dürrenmatt uit 1956 komt Klara Wäscher, die op haar zeventiende vertrok, terug in het inmiddels volledig vervallen stadje Güllen. Ze heet nu Claire Zachanassian en is door haar huwelijk met een oliemagnaat miljardair geworden. De bewoners van Güllen rekenen er dan ook op dat Claire het stadje er met een flinke financiële injectie bovenop helpt.

Het eerste bedrijf is nog wat stroef. Terwijl ze op het station wachten op de steenrijke Claire, beschrijven de notabelen de teloorgang van hun stadje. De vrouw van kruidenier Alfred beschildert een welkomstbord. De burgemeester verzamelt informatie voor zijn welkomstspeech.

Pas aan het eind van dat eerste bedrijf als Claire (Sara De Bosschere) arriveert en zegt dat ze bereid is het stadje vijf miljard te schenken, komt er vaart en spanning in de voorstelling. Want er is een voorwaarde aan haar schenking verbonden. Ze blijkt een wraakgodin en wil dat Alfred, haar toenmalige geliefde, wordt gedood: 'Ik koop met die vijf miljard gerechtigheid'. In eerste instantie wordt die voorwaarde verontwaardigd van de hand gewezen. 'We zijn humanisten', zegt de leraar Latijn (Robby Cleiren), 'liever arm, dan met bloed bevlekt'.

Maar het zaadje is geplant. De burgemeester (Warre Borgmans) maakt plannen voor een nieuw stadhuis, de dominee (Michael Vergauwen) voor een nieuwe klok, Alfreds vrouw (Sofie Sente) verschijnt in een nieuwe bontjas. En iedereen schaft nieuwe, gele, schoenen aan. Maar allemaal bezweren ze dat dat niets met de voorwaarde van Claire te maken heeft. Alleen Alfred zelf (Luc Nuyens), de tragische held in dit stuk, realiseert zich meteen dat zijn lot onvermijdelijk is: 'De stad maakt schulden. Met de schulden stijgt de welvaart. Met de welvaart de noodzaak mij te doden.'

Het aan Muziektheater Transparant verbonden ensemble LÂP (les âmes perdues) zorgt met accordeon, piano, cello, triangel en stem (sopraan Naomi Beeldens) voor prachtige muzikale intermezzi. Onder andere met fragmenten uit het Requiem van Heinrich Schütz en het lied Ich hab' noch einen Koffer in Berlin van Marlene Dietrich.

Het Bezoek is zowel een verhaal over het louteringsproces van de tragische held na zijn bedrog bij een rechtszaak, als een satire op het oplevende kapitalisme van na de tweede wereldoorlog (dankzij de financiële injectie van het Marshallplan). Het laat ook zien wat te verwachten rijkdom met mensen doet, hoe 'Liever arm, dan met bloed bevlekt' kan veranderen in 'Liever met bloed bevlekt, dan arm'.

Zeven acteurs - de vier van De Roovers en drie gastspelers - nemen zestien rollen voor hun rekening. Luc Nuyens laat het louteringsproces van zijn personage Alfred overtuigend zien. De gastspelers Warre Borgmans als burgemeester en Bert Haelvoet als politiecommissaris zorgen met hun droogkomische speelstijl voor de nodige humor. De anderen zijn wat minder overtuigend, vooral het spel van Sara De Bosschere als Claire is erg vlakjes.

Heel belangrijk is dat niet. Want Het Bezoek moet het vooral hebben van de nog altijd boeiende tekst van Dürrenmatt. En van de vaart en de nauwkeurige timing waarmee die tekst wordt gebracht. En dat gebeurt. Daardoor is Het Bezoek van De Roovers toch een voorstelling waarbij je vanaf de aankomst van 'de oude dame' tot het onvermijdelijke offer van haar jeugdliefde Alfred aan je stoel gekluisterd blijft.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: De Roovers

Recensie: Lam Gods van NTGent / Milo Rau

●●○○○

 

LAM GODS


NTGENT / MILO RAU




Door Piet van Kampen, gezien 28 september 2018, geplaatst 17 oktober 2018

Bij de Zwitserse regisseur Milo Rau is een voorstelling altijd onderdeel van iets groters, van een 'sociaal-imaginaire werkelijkheid' die veranderingen teweeg moet brengen. Dat begint met de eerste voorbereidingen en eindigt pas als het laatste woord erover is gezegd. Bijna alles wat Rau maakt is re-enactment, een proces waarbij ruimte is voor 'sociale fantasie'. Omdat er volgens Rau niet zoiets bestaat als 'documentaire waarheid', is kunst nodig, 'want kunst kan een artistieke waarheid creëren.'*

Hoe past Lam Gods, de openingsvoorstelling van Milo Rau als artistiek leider van NTGent, in die manier van denken? Welke nieuwe werkelijkheid, welke artistieke waarheid wordt met Lam Gods gecreëerd? Welke 'sociale fantasie' wordt zichtbaar bij de actualisering van het beroemde retabel De Aanbidding van het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck?

Lam Gods begint in januari 2018 als NTGent kleine advertenties in de kranten zet. Zoals deze: 'Vindt u het goed om naakt het podium op te gaan? Houdt u van appels en slangen? lamgods@ntgent.be' Of deze: 'Vecht u voor uw overtuiging? Voor God? Vocht u voor IS, voor andere religies?
lamgods@ntgent.be' Natuurlijk weten Milo Rau en zijn team wel dat iemand die voor de IS vocht óf in de gevangenis zit, óf door justitie wordt gezocht. Maar het werkt. Tot een debat in het parlement aan toe.

In maart 2018 nodigen artistiek leider Milo Rau en hoofd communicatie Pablo Fernandez Alonso van NTGent de pers uit om een casting bij te wonen. Figuranten die zich kandidaat stellen om Adam of Eva te spelen wordt gevraagd zich niet alleen emotioneel maar ook fysiek bloot te geven voor Rau en twee andere medewerkers van NTGent. Goede keus om juist bij die casting pers toe te laten.

Begin september 2018 duiken er beelden op, of lekt NTGent beelden, waarin de figuranten die Adam en Eva zullen spelen naakt een intieme choreografie uitvoeren waarbij kinderen die meedoen in het stuk toekijken. Het is een groot succes. De Vlaamse kranten gaan er gretig op in. Meestal met het woord 'commotie' in de kop van het artikel. Weer gratis publiciteit dus. 

Tijdens de première op vrijdag 28 september 2018 vertelt Fatima Ezzarhouni op het podium over haar zoon die naar Syrië vertrok. Met tranen in haar ogen leest ze zijn korte afscheidsbrief voor. Toen ze al aan het repeteren was, hoorde ze dat hij in Idlib is omgekomen. NTGent-actrice Chris Thys reikt haar na die getuigenis een blauwe omslagdoek aan, want in de re-enactment van De aanbidding van het Lam Gods zal Ezzarhouni als Maria op het achterscherm worden geprojecteerd.

Op zondag 30 september 2018, twee dagen na de première, trekt Ezzarhouni zich onder druk van de Gentse moslimgemeenschap terug. Als reden wordt opgegeven het naakt op het podium.

Op maandag 8 oktober 2018 meldt NTGent in een persbericht dat Lam Gods niet zal worden aangepast. Daarbij wordt verwezen naar een petitie van
CitizenGo, waarin wordt gesteld dat 'kinderen op jonge leeftijd worden gedwongen een erotische scène te bekijken'. Wie had er voor dat persbericht van NTGent van dat clubje gehoord?

De voorstelling zelf is geen toneelstuk, maar het proces van het tot stand komen van een geactualiseerde afbeelding van het beroemde vijftiende-eeuwse altaarstuk. Twee acteurs, Frank Focketyn en Chris Thys, voeren daarbij steeds een inleidend gesprekje met een figurant voordat die op het achterscherm zal worden geprojecteerd. Op die manier worden de twaalf panelen van het schilderij van Hubert en Jan Van Eyck stap voor stap in een hedendaags jasje gestoken.

In de twee uur die de voorstelling duurt, is er maar één scene die het publiek iets anders laat meemaken dan primaire ervaringen. Alle andere scènes zijn getuigenissen die de onmiddellijkheid niet overstijgen. De indrukwekkendste van die getuigenissen, die van de moeder van de jihadist, is na twee speeldagen ook nog eens noodgedwongen geschrapt.
 

Alleen de scène waarin Adam en Eva elkaar strelen, overstijgt die onmiddellijkheid, door de choreografie, door de esthetisering, door er kunst van te maken. Daarmee appelleert deze scène als enige aan meer dan alleen primaire ervaringen als herkenning, vertedering of medeleven.
 
*Zie de essays en interviews in Milo Rau, Globaal Realisme, NTGent & IIMP, 2018.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: NTGent

Recensie: Heimat 3, How to build a home van De Nwe Tijd

●●●○○

 

HEIMAT 3, HOW TO BUILD A HOME

 

DE NWE TIJD




Door Piet van Kampen, gezien 12 oktober 2018 

Eenzaamheid is het thema van deze derde Heimat. Centraal staat een gefilmd bezoek aan James Alexander Wood uit Leicester die een reactie plaatste onder een YouTube-filmpje van de song To Build A Home. Daarin schreef hij dat zijn beste vriend een jaar daarvoor zelfmoord had gepleegd. Tot drie keer toe had die vriend hem die avond proberen te bellen. Maar Wood had zijn telefoon niet opgenomen omdat hij zat te gamen. Hij schreef dat hij zich nog steeds zo schuldig en verdrietig voelde. En zo eenzaam.

Terwijl ze met bouwhelmen op een huis bouwen, wisselen de vijf op het podium (Suzanne Grotenhuis, Harald Austbø, Rebekka de Wit, Matthias Van de Brul en Tim David) collectief vertelde verhalen (waarbij ze om en om aan het woord zijn) af met monologen. Tijdens de overgangen tussen de scènes zorgt Austbø steeds voor (cello)muziek. Alle scènes, zowel de monologen als de samenspraak, hebben min of meer te maken met eenzaamheid, of met de relatie tussen individu en groep.

In de openingsmonoloog van Rebekka de Wit ligt het accent op het moment vlak voor een voorstelling begint, vlak voordat in een publiek ieder zich individueel tot de voorstelling gaat verhouden. Matthias Van de Brul zoomt in zijn monoloog in op het feit dat van zijn generatie al vanaf dat ze konden lezen een eigen mening werd gevraagd. Dat ze zich vanaf dat ze zeven waren al niet meer mochten verschuilen in de groep. In de slotmonoloog haalt Suzanne Grotenhuis een herinnering op aan hoe ze achterop de fiets bij haar moeder in slaap viel, waarmee ze deze derde met de eerste Heimatevoorstelling verbindt.*

De kwaliteit van de scènes wisselt nogal. De monologen van De Wit en Van de Brul springen eruit. Die van De Wit vanwege de geraffineerde compositie, die van Van de Brul door zijn acteren. Ook de muzikale intermezzi van Harald Austbø zijn van hoog niveau. Maar sommige van de collectief vertelde verhalen, zoals die over de bouw van Crystal Palace voor de wereldtentoonstelling in Londen, zitten wel vol leuke weetjes, maar de relatie met het thema is af en toe een beetje gezocht. Datzelfde geldt voor de met de formule 'Ik stel me zo voor dat' gefantaseerde onderdelen. Zoals het bezoek van Karl Marx aan diezelfde wereldtentoonstelling.

Ondanks het feit dat er hier en daar wat minder in het thema passende scènes zijn, is er in Heimat 3, How to build a home net als in de twee vorige Heimatvoorstellingen, weer genoeg om van te genieten en om over na te denken. Ook nu is het door Freek Vielen, Suzanne Grotenhuis en Rebekka de Wit geleide De Nwe Tijd er weer in geslaagd een intelligente en boeiende voorstelling te maken.


* In Heimat, een theatervoorstelling, uit 2014, onderzoeken Suzanne Grotenhuis, Harald Austbø, Rebekka de Wit, Tom Struyf en Tim David wie ze zijn als eind twintigers door én live zichzelf te spelen én in opgenomen beelden in gesprek te gaan met hun ouders en grootouders. Dat leverde een aantal ontroerende scènes op. Zowel inhoudelijk als wat betreft de vorm was die eerste Heimat een perfect uitgebalanceerde en indrukwekkende voorstelling.
In Heimat 2, afscheid nemen, uit 2016, doen Freek Vielen, Suzanne Grotenhuis, Harald Austbø en Tim David verslag van hun reis via Denemarken en IJsland naar Groenland om daar een requiem te spelen. Inhoudelijk interessant maar door de vele videobeelden van besneeuwde landschappen en interviews toch wat te fragmentarisch. Wel af en toe goede teksten. En heel mooie muziek van Austbø.
  
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: De Nwe Tijd

Recensie: Voltaire van Maatschappij Discordia

●●●○○

 

VOLTAIRE

 

MAATSCHAPPIJ DISCORDIA




Door Piet van Kampen, gezien 6 oktober 2018 

Een klein podium, twee donkerbruine kasten links en rechts, een plankenvoer ertussen, een donkerbruin achterdoek. Als we de zaal binnenkomen, lopen Jan Joris Lamers en Miranda Prein rond alsof ze tot het allerlaatste moment nog bezig zijn het eens te worden over de beste looplijnen voor de overgangen. 'Is het nou één keer opschenken?', vraagt Annette Kouwenhoven ondertussen. Ze is koffie aan het zetten op de barkruk naast een van de twee kasten.

Wat we na deze ouverture zullen gaan zien is een voorstelling over leven en werk van Voltaire. Maar, zoals vaker bij Discordia, gaat het ook over de enscenering van de voorstelling en over de manier waarop de personages zouden moeten worden gespeeld. De drie acteurs stappen daarom dan ook voortdurend in en uit hun rol. Soms gaat dat zo snel dat je als toeschouwer niet weet of bijvoorbeeld Voltaire kwaad wordt op Emilie of Lamers op Prein. Of dat Voltaire iets beweert of Lamers. Het kan natuurlijk ook nog dat die twee het dan gewoon met elkaar eens zijn.

Voltaire is het pseudoniem van François-Marie Arouet (1694-1778). Hij publiceerde romans, toneelstukken, gedichten, filosofische verhandelingen en essays. Maar zijn grote liefde was toneel. Hij had een klein theatertje waar hij samen met vrienden, waaronder zijn vriendin Emilie Marquise du Châtelet, zijn eigen stukken opvoerde.

Miranda Prein
die zowel zichzelf als Emilie speelt, heeft een papier met een schema in haar handen. Daar ontstaan regelmatig discussies over met Lamers. Kouwenhoven mengt zich daar niet in, met als argument dat ze altijd het compromis zoekt. Prein blijft steeds houvast zoeken in dat schema: 'Flarden van gebaren die horen bij een plot (…) repeteren van het applaus (…) acht korte teksten met onderbreking (…) nu spring je weer naar 3 (tegen Lamers). Lamers, het conflict zoekend zoals Voltaire dat deed, gaat daar dan altijd tegenin.

Voltaire (Jan Joris Lamers), steeds in het midden - de twee vrouwen staan aan de zijkanten - vertelt eerst over zijn leven. Over zijn vader, de volksliedjesschrijver, de notaris bij wie hij opgroeide, het jezuïetencollege. Daarna over zijn werk: 'Toen ik 21/22 was schreef ik Oedipe. Alles wat ik daarna schreef, ligt in dat plot besloten.' En natuurlijk over de vele ruzies als hij weer eens iemand had beledigd. Oedipe schreef hij om die reden dan ook in de Bastille, waarin hij een jaar vast zat.

Na elk van de acht delen van Voltaire is er gekissebis over de manier waarop de overgang naar het volgende deel moet worden uitgevoerd. Tot twee keer toe (bij toneel moet alles worden herhaald, hebben we dan al geleerd) leidt dat tot totale ontreddering: bijna twee minuten blijven de drie acteurs/personages onbeweeglijk staan.

Jan Joris Lamers is in Voltaire niet alleen als maker (zoals bij de serie Weiblicher Akts) maar ook weer eens als acteur actief. Zowel als zichzelf als als Voltaire schiet hij daarbij regelmatig uit zijn slof. Kouwenhoven tegen Voltaire: 'Je was toch heel intelligent!' 'Wat heb ik eraan intelligent te zijn', fulmineert Voltaire, 'als je voortdurend op een kist moet springen om te zeggen dat het zo niet kan!'

Maatschappij Discordia blijft maar met goede voorstellingen komen. Ook deze Voltaire is weer heel informatief, maar toch luchtig. Ideaal voor wie op een prettige manier wat wil bijleren over Voltaire en over het vak theatermaken. En wie zou dat niet willen na Voltaire's verordening 'Het enige waarachtige gebod is het gebod op weten.'


Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Maatschappij Discordia

Recensie: Chekhov's First Play van Dead Centre / Bush Moukarzel en Ben Kidd

●●●●○

 

CHEKHOV'S FIRST PLAY

 

DEAD CENTRE / BUSH MOUKARZEL EN BEN KIDD




Door Piet van Kampen, gezien 19 augustus 2016, geplaatst 8 oktober 2018 

Tsjechov was negentien toen hij zijn eerste toneelstuk schreef. Maar hij was er niet tevreden over. Het ging de la in. Als Tsjechov na het schrijven van korte verhalen later in zijn leven toch weer met toneelstukken aan de slag gaat, levert dat klassiekers op als De Meeuw, Oom Wanja, Drie Zusters en De Kersentuin. Pas na zijn dood wordt zijn eersteling ontdekt, zonder titel. Meestal wordt het opgevoerd als Platonov, naar het hoofdpersonage, de charismatische dorpsonderwijzer.

'De regisseur' (gespeeld door regisseur Bush Moukarzel) komt op en begint met een soundcheck. Want de toeschouwers hebben allemaal een koptelefoon. Pas daarna gaat het doek open en horen we via die koptelefoons de acteurs én het kritische commentaar dat 'de regisseur' daarop geeft vanuit de coulissen.

In het landhuis van Anna Petrovna wachten de gasten op Platonov. Ze discussiëren ondertussen over leven en dood, verveling, depressie en ongelukkige huwelijken. En allemaal verlangen ze naar iets groters dan het leven dat ze nu leiden. Dit eerste deel van Chekhov's First Play speelt zich af in een traditionele realistische setting. Maar dan wel steeds met het kritische, vaak meta-theatrale, maar ook geestige commentaar van 'de regisseur'. In dat commentaar zijn ook kritische opmerkingen verwerkt die Tsjechov zelf in zijn brieven maakte over zijn toneelwerk.

Terwijl de gesprekken tussen de op Platonov wachtende personages gewoon doorgaan, horen we aan het eind van het eerste deel hoe 'de regisseur' steeds meer opgaat in zichzelf: 'I had ambitions, once (...) for new forms of theatre (…) connect to audiances in a new way (…) a real person from the audience (…) instead of this'.

Deel twee begint als
een sloopkogel met een klap een eind maakt aan het negentiende-eeuwse realisme en iemand uit het publiek de rol van Platonov op zich neemt. We zijn in het nu. Met de taal van nu. Triletsky: 'Everybody shut up! I'm ordering Chinese. Anyone wants anything? ' In dit tweede deel is wat er met de koptelefoons wordt gedaan nog ingenieuzer dan in het eerste.

Alleen het geluidsontwerp (van Jimmy Eadie) maakt Chekhov's First Play al tot een unieke theaterervaring. Maar er is meer. De acteurs zijn zonder uitzondering van hoog niveau. Het zelfgenoegzame erudiete commentaar van 'de regisseur' en de manier waarop Platonov, die maar gewoon uit het publiek komt, wordt aangestuurd, zijn technisch heel knappe, maar ook heel geslaagde 'new forms of theatre.' Chekhov's First Play is al met al een heel intelligente, heel ingenieuze en heel geestige voorstelling. Een must voor de echte theaterliefhebber.

Chekhov's First Play van Dead Centre is van donderdag 11 t/m zaterdag 13 oktober 2018 te zien in Internationaal Theater Amsterdam (Stadsschouwburg Amsterdam).


Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Dead Centre