Recensie: Caligula van Thibaud Delpeut/De Utrechtse Spelen en De Coproducers

●●●○○

CALIGULA

THIBAUD DELPEUT/DE UTRECHTSE SPELEN EN DE COPRODUCERS


Door RiRo, gezien 18 april 2014


Caligula van Albert Camus werd in 1945 voor het eerst gespeeld. Thibaud Delpeut regisseert nu zijn eigen bewerking van dat toneelstuk. 

Na de dood van Drusilla, zijn zus en minnares, beseft de Romeinse keizer Caligula eens te meer dat de mens sterft en niet gelukkig is. Maar vanaf nu legt hij zich niet meer neer bij het lot. Hij gaat voor het onmogelijke: 'Ik wil de maan!' Caligula dwingt zijn omgeving met hem mee te gaan in een logica die hij tot het absurde doortrekt. Door het negeren van waarschuwingen dat er een complot tegen hem is beraamd, kiest hij aan het slot zelf voor zijn dood.

Vincent van der Valk speelt Caligula als een heerser die hardvochtig is maar die tegelijkertijd lijdt. Door die dualiteit blijven zijn woorden en daden invoelbaar. Daardoor zijn het niet de woorden en daden van een onberekenbare gek, maar van een gekweld mens die vanuit een op zich niet al te vreemde gedachte tot in het absurde doorredeneert. En die dan ook nog eens in de positie verkeert om de consequenties van die logica te laten uitvoeren.

'Is de schatkist belangrijker dan de onderdanen volgens jou?', vraagt Caligula aan zijn tegenpool, de realist Cherea (Martijn Nieuwerf). Laten we dan alle rijke onderdanen een testament laten maken ten gunste van de staat. En ze vervolgens in een willekeurige volgorde doden. Volkomen logisch, volkomen consequent. En de goden? Of hij daar dan in ieder geval respect voor heeft? Hoe hij over de goden denkt, laat Caligula zien door een rood gordijntje open te schuiven en de godin Venus te tonen. Poppetje gezien kastje dicht.

De oorspronkelijke toneeltekst van Camus ken ik niet. Maar de tekst van de bewerking van Delpeut vind ik meteen vanaf het begin heel boeiend. Het begint filosofisch. Gaandeweg wordt het steeds meer een psychologische analyse van de in zijn machtsuitoefening doorgeslagen keizer. Of zoals Delpeut het zelf noemt 'een sectie op de ziel'.

De regie is strak. De enscenering ook. Drie zwarte stoelen, vier camera's op statieven, live video op de achterwand. Wat ik in de voorstelling heel geslaagd vind, is dat Caligula ondanks zijn gekte een mens blijft, een mens die, weliswaar op een extreme manier, onvrede heeft met het leven en met de sterfelijkheid zoals zoveel anderen. Dat is natuurlijk te danken aan de tekst en aan de regie van Delpeut. Maar het is ook de verdienste van Vincent van der Valk, die als Caligula een uitstekende prestatie levert.

De Coproducers zijn Toneelschuur (Haarlem), De Rotterdamse Schouwburg, Theater Frascati (Amsterdam), Theater aan het Spui (Den Haag), De Verkadefabriek (Den Bosch), Theater Kikker (Utrecht) en het Grand Theatre (Groningen). Samen willen ze de ontwikkeling van vernieuwend dans- en theateraanbod bevorderen. Ze kiezen elk jaar een aantal veelbelovende plannen van makers waarvan ze de productie ondersteunen.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Toneelschuur

Recensie: Hamlet vs Hamlet van Toneelhuis / Toneelgroep Amsterdam / Guy Cassiers

●●●●● 

HAMLET VS HAMLET

TONEELHUIS / TONEELGROEP AMSTERAM / GUY CASSIERS


Door RiRo, gezien 17 april 2014

'Wie bent u?' vraagt Hamlet. Dat vraagt hij vooral aan zichzelf. Want we kijken niet naar de Hamlet van Shakespeare maar naar Hamlet vs Hamlet van Tom Lanoye. Naar Hamlet geconfronteerd met zichzelf. Met een jongensachtige actrice (Abke Haring) in de rol van Hamlet. De keuze voor die actrice past heel goed bij de ambiguïteit van het personage. De koningszoon die nog een jongen is, nog geen man. Terwijl de situatie daar wel om vraagt. Een intelligente adolescent die deels in zijn verbeelding leeft. Die zowel melancholisch is als cynisch.

In de versie van Tom Lanoye, en in de regie van Guy Cassiers, speelt Abke Haring een zichtbaar getormenteerde, maar ondertussen venijnig welbespraakte jongeman op weg naar zijn volwassenheid. Ze doet dat overtuigend. En met een perfecte tekstbehandeling. Wat tekstbehandeling betreft valt er sowieso weinig te klagen. Johan Van Assche als Claudius is een geweldige woordkunstenaar met een prachtige dictie. De anderen, met uitzondering van Gaite Jansen als Ophelia (maar die is nog erg jong), doen daar nauwelijks voor onder.

Guy Cassiers is deze keer uiterst spaarzaam met live video. De focus ligt daardoor (anders dan bij zijn regies van de laatste jaren) meer op de acteurs en op het acteren. Daardoor is Hamlet vs Hamlet veel minder afstandelijk. Daarbij komt dat de scenografie van Ief Spincemaille heel open is. Het rottingsproces zichtbaar onder glas. De andere materialen in het decor ook transparant. Ook dat draagt ertoe bij dat deze Hamlet vs Hamlet toegankelijker is dan Cassiers' recente andere werk.

Maar het is wel heel talig. Het vereist dus de nodige concentratie van de toeschouwer. Voor de komische noot, voor de af en toe noodzakelijke ontspanning, zorgen de toneelspelers en de grafdelvers. In beide gevallen vertolkt door Marc Van Eeghem en Kevin Janssens. Fraai gedaan. Mooi klein gespeeld. En heel grappig. Ik heb er enorm om moeten lachen.

Tegen het einde zit ik op het puntje van mijn stoel. Want Tom Lanoye heeft niet alleen Shakespeare's Hamlet meesterlijk, maar ook vrijmoedig, herschreven. In schitterend hedendaags Nederlands. Op rijm. Hij heeft niet alleen veel personages geschrapt (en er een aan toegevoegd, de geest van Yorick). En niet alleen het generatieconflict geaccentueerd, de jongeren tegenover de ouderen, Hamlet en Laërtes tegenover Claudius (met zijn hedendaagse politiek-economische redeneringen) en Polonius.

Tom Lanoye heeft ook nog eens het slot volledig veranderd. Dat laatste levert een verrassende en aangrijpende finale op, waarin uiteindelijk de twee jongeren zelf tegenover elkaar komen te staan. Met een heel goede Eelco Smits als Laërtes, die gedesillusioneerd en verbeten van het front terugkeert, tegenover Abke Haring als de inmiddels volledig vereenzaamde Hamlet.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Toneelhuis of Toneelgroep Amsterdam


Recensie: The Truth About Kate van Frascati Producties / Davy Pieters

●●●●○

THE TRUTH ABOUT KATE

FRASCATI PRODUCTIES / DAVY PIETERS


Door RiRo, gezien 3 april 2014


Naomi Velissariou begint te praten in een soort übercorrect Nederlands. Dan gaat ze zitten. Aan de keukentafel. Ze schilt een appel. Een groene. Haar lichaamshouding verandert een klein beetje. Ze begint weer te praten. Nu in het Vlaams. Het is sowieso al razendknap hoe Velissariou met minieme veranderingen van houding een ander personage wordt.

Maar ze gebruikt dan ook nog eens voor elke personage een andere taal, of een andere taalvariant. Frans en Duits doet ze op maar één of twee manieren. Maar Nederlands en Vlaams! Hoeveel varianten en dialecten gebruikt ze daar wel niet van! En hoeveel soorten Engels? Ik raak de tel kwijt. En hoeveel personages speelt ze! Een stuk of twintig?

Twee van die personages. Duitse modeverslaggeefsters op tv. De een tegen de andere: 'Was sind die Tips und Trends von die Superstars, Anastasia?'

The Truth About Kate is het ware verhaal over de fictieve Kate. Celebrity-documentaires van 'beroemdheden' als Miley Cyrus en Beyoncé dienen als inspiratie. De waarheid van Kate is een geënsceneerde waarheid. Het is de geënsceneerde werkelijkheid zoals die dag in dag uit op MTV en dat soort zenders te zien is. De waarheid van Kate is dat de 'waarheid' maakbaar is. Want The Truth About Kate gaat over vrouwen, meisjes, die beroemd willen zijn. Die willen worden als de 'beroemdheden' die ze op de televisie hebben gezien. Inclusief het verzinnen van een leven dat daarbij hoort.

Al Kate's avonturen, zoals het winnen van een award, het van een dochter bevallen tijdens een vulkaanuitbarsting, en het veranderen in een sprekende pop, beleeft Kate ondertussen gewoon in haar keuken. Hoewel? Haar allerlaatste avontuur? De stap in de ultieme leegte? Heeft dat ook in de keuken plaatsgevonden? Of is ze daarvoor naar buiten gestapt?

In de voorstelling zijn nogal wat verwijzingen naar 'beroemdheden' en naar televisieprogramma's verstopt. Dat kan natuurlijk niet anders bij zo'n thema. Maar ook voor iemand die die verwijzingen niet altijd herkent, ook voor iemand die (zoals ik) bijna nooit een celebrity-documentaire ziet, is dit een heerlijke voorstelling. Omdat de tekst, van Jibbe Willems, ook zonder dat je die kennis hebt, heel veelzeggend is (en ondertussen ook nog eens heel humoristisch). Davy Pieters zorgde voor een heldere en strakke regie. Helemaal naar mijn smaak. En dan het spel van Naomi Velissariou. Dat is echt fenomenaal!



Recensie: De Pelikaan van Toneelgroep Amsterdam / Susanne Kennedy

●●●●○

DE PELIKAAN

TONEELGROEP AMSTERDAM / SUSANNE KENNEDY


Door RiRo, gezien 2 april 2014


Steeds op dezelfde manier uitgesproken, met tot in de kleinste details dezelfde lichaamstaal, zo herhalen de vijf acteurs keer op keer dezelfde zinnen. De meid, in sprookjesachtig donkerblauw, en met een sprookjesachtige zwarte pruik (dat belooft dus niet veel goeds) voert uit een oranje steelpan steeds weer met exact dezelfde bewegingen de in het geel gehulde moeder. Dit is de kenmerkende manier waarop regisseur Susanne Kennedy ook nu weer de acteurs gebruikt.

Een moeder zegt zich op te offeren voor haar kinderen. Maar doet het tegenovergestelde. Beetje bij beetje komt die waarheid boven tafel. Ze heeft na de dood van haar echtgenoot al het geld gebruikt voor zichzelf. Vooral voor eten voor zichzelf. En haar zoon en dochter verwaarloosd.

De dochter, vel over been, geen borsten, hoewel al twintig: 'Tegen je moeder ben je weerloos. Ze is immers heilig.' De zoon, in de ban van Schopenhauer: 'De wil is zelf de wereld. De wereld is mijn voorstelling.' Zes keer, zeven keer dezelfde zinnen. Dezelfde blik. Dezelfde bewegingen.

Ook nu weer zoekt Susanne Kennedy in decor, kostuums, geluid, én acteren de extreme kunstmatigheid op. Om op die manier onder het verhaal van een klassieker te komen, in dit geval onder het verhaal van De Pelikaan van August Strindberg. Om op die manier de essentie ervan bloot te leggen. En ook nu weer levert dat een fascinerende voorstelling op.

Zou het veel uitmaken als niet vijf acteurs van Toneelgroep Amsterdam de rollen van moeder, zoon, dochter, schoonzoon, en meid zouden spelen? Maar vijf acteurs van bijvoorbeeld het Nationale Toneel? Wel iets natuurlijk. Vooral Marieke Heebink, als de moeder, en Alwin Pulinckx, als de zoon, voegen in hun spel wel wat toe. Maar de sterren in deze voorstelling zijn niet de acteurs.

De werkelijke sterren zijn Katrin Bombe, die weer een schitterende gesloten ruimte maakte. Niet van één kamer deze keer, maar van drie. Of eigenlijk tweeënhalf, want er is maar een halve kelder. En Lotte Goos, die alleen al door precies de goede kleuren geel, rood, blauw en groen te kiezen een sprookjessfeer weet te creëren. En natuurlijk Richard Janssen, met zijn werkelijk prachtige geluidsontwerp.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Toneelgroep Amsterdam

Weer overlast smartphone, weer iemand voortijdig de zaal uit

Door RiRo, 5 april 2014

In Gisteravond naar Poëten & Bandieten van De Warme Winkel” schreef ik hoe een van de acteurs van die voorstelling, Ward Weemhoff, meelevend zijn hand op een schouder legt als een onwel geworden toeschouwer voortijdig de zaal verlaat.

Maar het ging er in dat stukje vooral over of ik iets had moeten doen. Had moeten reageren toen een jonge vrouw schuin voor me alsmaar bezig was met haar smartphone. Of ik niet bij de vijfde of zesde keer dat dat beeldscherm opflitste, resoluut in had moeten grijpen.

Een van de andere acteurs van die voorstelling, Jeroen de Man, reageerde op Twitter: 'Ja! RiRo in dat soort situaties moet je als publiek ingrijpen. Ik wilde het doen. Maar het lukte niet.'

Woensdag 2 april, bij De Pelikaan, in de grote zaal van de schouwburg van Amsterdam. Een vrouw, deze keer in dezelfde rij als ik, weer een vrouw, houdt voor de derde keer haar smartphone boven haar hoofd om een foto te maken van het inderdaad schitterende tafereel voor haar. Ik moet me over een paar mensen heen buigen, maar ik doe het. Ik denk aan de woorden van Jeroen de Man en ik maak er resoluut een einde aan.

Donderdag 3 april, bij The Truth About Kate, in Frascati in Amsterdam. Een kwartier voor het einde. Een vrouw, deze keer weer schuin voor me, en weer een vrouw, maakt met haar smartphone een foto van de scène met de blauwe pruik. Ik zit startklaar om nu al meteen bij de tweede keer in te kunnen grijpen.

Omdat ik dat laatste kwartier van The Truth About Kate met een half oog de vrouw schuin voor me in de gaten blijf houden, zie ik toeschouwer Ward Weemhoff zo'n tien minuten voor afloop van de voorstelling de zaal uit sluipen. En er is niemand, helemaal niemand, die even meelevend een hand op zijn schouder legt.