Toneelrecensies, theaterverhalen, en andere stukken van toneelrecensent RiRo
Door Piet van Kampen, gezien 11 oktober 2024
Was in Zaandam naar Antigone van Het Nationale Theater / Nina Spijkers. Wilde toch even controleren of het echt zo goed is als iedereen zegt. Het is echt zo goed.
Door Piet van Kampen, gezien 9 oktober 2024
In Bergmans film Hersftsonate uit 1978 komt de gevierde concertpianist Charlotte (Ingrid Bergman) voor het eerst na zeven jaar op bezoek bij haar volwassen dochter Eva (Liv Ullmann), die haar gehandicapte zusje Lena in huis genomen heeft. Dat verrast Charlotte, die ervan uitging dat Lena nog in een verpleeginrichting zat. Het gaat in de film om de confrontatie van een vrouw die het liefst over haar successen achter de piano praat met haar dochter die als kind emotioneel werd verwaarloosd. Zusje Lene fungeert als katalysator.
In de voorstelling Herfstsonate staan Carly Wijs, Eurudike De Beul en Scarlet Tummers voor het eerst samen op de planken. Maar ze hebben een verleden met elkaar: Tummers (1990) studeerde in 2014 af aan het RITCS* in Brussel, waar ze les had van Wijs (1966) en De Beul (1964).
De voorstelling begint net als de film met muziek, gespeeld op blokfluit. Meteen daarna maakt Carly Wijs ons duidelijk dat ze Bergman niet kritiekloos zullen volgen. Terwijl ze kijkt naar een monitor, waarvan wij alleen de achterkant zien, maakt ze korte metten met de beginscènes van de film: de eerste is te lang, die vat ik even samen, wat daarna komt is te te saai, die kunnen we wel overslaan.
Meteen daarna claimt Wijs een leidende rol, die van regisseur van de andere twee. Tummers lijkt dat te accepteren, zangeres De Beul niet, die weigert de rol van Charlotte te spelen: 'Ik ben geen acteur.'
Met die twee eerste scènes is de toon van de voorstelling gezet, de drie gebruiken sommige scènes uit de film integraal, andere stippen ze alleen maar even aan. En Wijs probeert, net als Charlotte in de film, lastige situaties steeds te controleren.
Wijs en Tummers integreren daarnaast hun eigen worsteling met het combineren van een artistieke carrière en het hebben van kinderen, zetten dat af tegen de manier waarop Charlotte dat doet in de film. Ook hun verhouding als docent en student op de toneelschool brengen ze in. Dat leidt tot een indrukwekkende scène waarin Wijs aan de hand van een plastisch beschreven fictieve gebeurtenis excuses aanbiedt voor 'gedrag dat nu niet meer mag'. Ze doet dat op de manier die we inmiddels uit de kunstwereld kennen, ze leest een door juristen gecontroleerde tekst voor.
Eurudike De Beul blijft bij het integreren van die twee neventhema's wat aan de zijlijn. Ondertussen heeft ze wel degelijk geacteerd, als het gehandicapte zusje Lena. En natuurlijk in de scène waarin Charlotte met dedain kijkt naar de zang van Tummers als Eva (in de film het pianospel van Eva). Waarna ze laat horen hoe een geschoolde sopraan het lied ‘In der Fremde’ van Robert Schumann zingt. De Beul tekent overigens ook voor de soundscape van de voorstelling.
Knap hoe Carly Wijs, Eurudike De Beul, Scarlet Tummers in Herfstsonate een filmklassieker uit 1978 gebruiken om het verhaal te laten zien van acteurs van nu, hoe die werk en gezin proberen te combineren. En ook het verhaal van wat actrices als dader of slachtoffer meemaakten van gedrag 'dat nu niet meer mag'. Terwijl ze toch het centrale thema van Bergmans film geen geweld aan doen.
* RITCS is Royal Institute for Theatre, Cinema and Sound
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar:Antigone of KVS
Door Piet van Kampen, gezien 29 september 2024
Jeroen van Arkel en Koen ter Braak kiezen in Moddergat vol voor de klucht, een theatergenre dat je niet vaak ziet bij jonge makers. In een hoog tempo, voortgestuwd door een waanzinnig goede soundscape, spelen de twee acteurs scène na scène. Ik heb ze niet geteld, maar het zijn er heel veel.
De scènes in Moddergat zijn natuurlijk ingestudeerd, maar Van Arkel en Ter Braak houden het voor zichzelf spannend door te improviseren met de volgorde.
De voorstelling duurt een uur. Een jaar geleden zag ik er in Het Debuut '23 een half uur van. En hoewel ik de beginscènes dus al kende, vind ik die weer meesterlijk. We zien een dialoog, de gebaren en gebaartjes, de mimiek, de deuren waaruit een van de twee opkomt en de ander verdwijnt. Maar we horen niks. Pas bij de zevende of achtste keer dat ze precies dezelfde scène spelen met precies dezelfde gebaartjes, kunnen we de acteurs ook horen.
Maar ze spreken Fries. Heel zachtjes. Dus het duurt nog een paar extra herhalingen voor we weten wat de twee tegen elkaar zeggen. Moddergat is een voorstelling die het voor een groot deel moet hebben van de verrassing, dus ik verraad alleen dat het iets te maken heeft met lepelaars.
Ze beginnen in het Fries, in de loop van de voorstelling gebruiken ze ook Italiaans, Nederlands en Engels. Maar taal is in Moddergat van ondergeschikt belang, boventiteling is dan ook overbodig.
De hele voorstelling klinkt er muziek, een heerlijk eclectisch allegaartje, zonder overgangen. Van Hardrock tot Mongoolse keelklanken, van swingende Latijnse dansmuziek tot Amerikaanse Big Band Hits. Het is muziek die meestal niet iets toevoegt aan de betekenis van een scène. Het lijkt er vooral om te gaan het hoge tempo erin te houden en de twee acteurs geen seconde rust te gunnen.
Na ongeveer vijftig minuten wordt er tekst geprojecteerd. In een iets andere stijl dan wat eraan vooraf ging. Maar omdat het absurdistisch genoeg is, past die kleine stijlbreuk toch wel in het kluchtige geheel.
Maar uiteindelijk gaat het bij Moddergat niet om tekst, het gaat om het komische effect van herhaling, met steeds alleen een minuscuul verschil in beweging of mimiek. Heel origineel om op die manier een zaal vanaf begin tot eind te boeien. Ben benieuwd of Van Arkel en Ter Braak met deze vorm doorgaan in hun volgende voorstellingen.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Alles Voor De Kunsten
Door Piet van Kampen, gezien 26 september 2024
Was gisteravond naar Women in Troy, as told by our mothers van Dood Paard. Die ging al bijna een jaar geleden, op 21 oktober 2023, in première. Maar het lukte me steeds maar niet om er naartoe te gaan. Ik kwam eens uit een voorstelling in een andere zaal van Frascati toen Women in Troy, as told by our mothers ook net was afgelopen. Kuno Bakker zat kennelijk nog helemaal in zijn rol, want hij gaf me een vermaning die me aan die van mijn moeder van vroeger deed denken.
Dat standje was, bleek gisteravond, volkomen terecht. Want wat ben ik blij dat ik Women in Troy, as told by our mothers toch nog heb kunnen zien. De bewerking die toneelschrijver Tiago Rodrigues voor Dood Paard schreef vanuit vrouwelijk perspectief is een meesterwerk, een van de beste hedendaags toneelteksten die ik ken. En de sobere manier waarop Alesya Andrushevska, Tomer Pawlicki, Manja Topper en Kuno Bakker die tekst brengen sluit daar perfect bij aan.
Women in Troy, as told by our mothers is in Nederland (voorlopig) alleen nog te zien op 20 december 2024 in Mimik in Deventer.
Door Piet van Kampen, gezien 21 september 2024
Ieder jaar selecteert Via Rudolphi Producties voor Het Debuut drie afstudeervoorstellingen. Het gaat om eigen werk, dus nieuw ontwikkeld materiaal. Op die manier geeft Via Rudolphi Producties al meer dan 10 jaar een podium aan een nieuwe generatie theatermakers. Op één avond zie je drie verschillende voorstellingen van dertig minuten.
Muurvast van Lotte Veronica Laurens (2000)
Twee jonge vrouwen zitten vast in een muur. We zien behalve de helft van hun hoofden, van de ene vrouw ook twee armen en een grote teen, van de andere één arm en een been. Die lichaamsdelen hebben dezelfde betongrijze kleur als de muur waaruit ze tevoorschijn komen. Het idee achter Muurvast is onderzoeken hoe mensen zich gedragen in een ruimte waarin ze zich niet op hun gemak voelen, een ruimte waarin ze voelen dat ze er niet thuishoren.
Die ruimte is een penthouse waar een feest is. De voorstelling is grotendeels een monoloog waarin een van de twee vrouwen de volgende dag terugblikt op haar gedrag tijdens dat feest waar ze zo goed als niemand kende en mede daarom vijf glazen meer dronk dan goed voor haar was. Ongemakkelijke herinneringen zijn het, zo te horen herkennen behoorlijk wat mensen in de zaal zich daarin.
V&D agenda’s en andere essentiële levensbehoeften van Lizzy van Vleuten (2002)
Prachtige kleuren, blauwe vloerbedekking, blauw-groen broek en jasje, goede schoenen ook. Een wand met honderden met een Stabilo Pointball (want die schrijft het lekkerst) volgeschreven gele post-its. De vrouw die we achter het bureau zien plaats nemen, heeft over haar uitstraling duidelijk goed nagedacht. En ze is goed georganiseerd, heeft alles goed gepland, laat niets aan het toeval over.
Met een notice app en alle andere hulpmiddelen die er zijn, probeert ze rust te krijgen. En ze wil ons ervan overtuigen dat haar manier de beste manier is.
Uiteindelijk zijn we allemaal mensen in paniek. Ik, maar jij ook. Ik ben dan liever een mens in paniek én productief, dan gewoon een mens in paniek.
In een hoog tempo slingert Van Vleuten haar adviezen de zaal in. Met haar krachtige performance pakt ze het publiek meteen vanaf het begin in.
Magnitude van Annabel Koele (1996)
In een lege ruimte zit een vrouw op een volledig witte vloer. Ze speelt gitaar en laat haar ogen langzaam over het binnenkomende publiek gaan. Dan komt ze in beweging. Die bewegingen worden steeds acrobatischer, terwijl ze ondertussen in de meest onmogelijke houdingen gitaar blijft spelen.
De manier waarop ze in haar solovoorstelling haar lichaam gebruikt, roept herinneringen op aan choreografieën van Alain Platel, maar ook aan Alexander Vantournhout die moderne dans en circustechnieken combineert. Niet zo gek natuurlijk, want Koele heeft mime en dans gestudeerd.
Welke bewegingen ze ook maakt, hoe gekleed of hoe naakt ze ook is, in de hele voorstelling is Koele krachtig èn kwetsbaar, expliciet lichamelijk èn discreet. Van op een haast dierlijke manier teruggetrokken evolueert ze in Magnitude naar steeds meer openheid, over de grenzen van kwetsbaarheid heen. In het halve uur dat haar voorstelling duurt laat ze zien wat ze aan podiumkwaliteiten in huis heeft. En dat zijn er nogal wat. Indrukwekkend.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar:Via Rudolphi
Door Piet van Kampen, gezien 19 september 2024
Haugtussa van Nationalteatret en Ruhrtriennale, in de regie van Eline Arbo, is heel mooi om te zien. Met prachtige muziek, door Thijs van Vuure bewerkte en door mezzosopraan Adrian Angelico gezongen liederencyclus van Grieg. En dan ook nog een perfect acterende Kjersti Tveterås als het trollenmeisje. Wel in het Noors, maar gelukkig zijn er boventitels in het Engels en Nederlands. Met heel af en toe, waarschijnlijk onbedoeld, een uitstapje naar het Vlaams: 'ze loopt verloren'.
Van de voorstellingen die ik dit seizoen zag, maakten deze de meeste indruk:
1. Opening Night van DE HOE
2. Superposition van Toneelschuur Producties / Vanja Rukovina
3. Op hoop van zegen van Dood Paard
4. Desire van Louis Janssens
5. (V) van De Nwe Tijd / Rosa Vandervorst en Freek Vielen
Door Piet van Kampen, gezien 19 juni 2024
Zelfs op het Holland Festival kun je niet volledig ontsnappen aan voetbal. In het vijfde van de acht tableaus van Melencolia staat de kopstoot van Zinedine Zidane in de WK-finale van 2006 centraal.
We zien in dat deel, Le chant de Zidane, een vervaagde projectie van de actie van Zidane, terwijl we luisteren naar een tekst van de Franse auteur Jean-Philippe Toussaint. Die ziet in wat de allerlaatste actie van de Franse voetballer zal zijn een uiting van melancholie. De scheidsrechter trekt dan ook niet de rode kaart maar de zwarte.
Melencolia wordt uitgevoerd door veertien musici van Ensemble Modern en een zeskoppig koor en verkent het thema melancholie in een eclectische mengelmoes van ironie, kitsch en cliché. Geluids-, licht-, lichaams- en beeldbronnen zijn daarbij in een voortdurend transformatieproces.
De muziek is fenomenaal en wordt briljant uitgevoerd. Het visuele sluit daarbij aan, ook wat we te zien krijgen is hectisch, grappig en ontroerend. Maar er gebeurt vaak net iets te veel tegelijkertijd. Die overvloed aan beelden wordt op den duur contraproductief.
Gezien tijdens HOLLAND FESTIVAL
Door Piet van Kampen,14 juni 2024
Ik leerde René kennen op 10 februari 2007. Omdat ik heel boos was. En daarom de zaal van de Stadsschouwburg Groningen had verlaten en in het café van de schouwburg was gaan zitten.
Toen de voorstelling was afgelopen, kwam er een vriendelijk glimlachende man het café binnen, die ik herkende als medewerker van de schouwburg, zijn naam of zijn functie wist ik niet.
Ik sprak hem, nog steeds geïrriteerd, aan met de vraag wie er verantwoordelijk was voor het programmeren van dat vreselijke 'The World in Pictures' van Forced Entertainment. Ik, was zijn antwoord, en hij stelde zich voor, René van der Pluijm, ik ben de programmeur.
We dronken een biertje, en nog een biertje, en gingen uiteindelijk als vrienden uit elkaar.
Een maand later, op 12 maart 2007, toen ik uit een voorstelling in de grote zaal kwam, stond René me op te wachten. Ik moest perse mee naar een voorstelling in Het Kruithuis, de kleine zaal van de schouwburg in Groningen, die op het punt stond te beginnen. Ik wilde al naar de uitgang lopen om buitenom te gaan zoals ik gewend was, maar we gingen binnendoor.
We waren precies op tijd en zagen daar 'Kijk mama, ik dans' van Vanessa Van Durme. Toen het was afgelopen en ik dacht dat ik nu, na twee voorstellingen, eindelijk naar huis kon, stelde René me voor aan Vanessa.
Dat patroon zou zich vanaf dat moment herhalen, eerst in Groningen en later, toen René daar programmeur was, in Amsterdam: Kom mee, ik stel je voor aan.
Bij internationale voorstellingen vertrouwde ik blindelings op zijn advies. Door René zag ik veel heel goede voorstellingen die ik anders had gemist.
Voor mij als zij-instromer in de toneelwereld was René een altijd opgewekte mentor. Die ik heel erg ga missen.
Door Piet van Kampen, gezien 10 mei 2024
Het is gruwelijk. Echt heel gruwelijk.
Amber Wiznitzer die begin mei voor NRC naar Gent ging, lukte het niet om te blijven kijken: 'Wanneer indaalt dat op deze eerste horrordood nog vier zullen volgen, zie ik me genoodzaakt iets te doen wat ik nog nooit vóór het eind van een voorstelling heb gedaan. Ik verlaat de zaal.' *
Ik zie Medea's kinderen in Amsterdam met de groene cast, dus met onder meer Juliette Debackere (2014) als verteller, Elias Maes (2013) als kenner van de Griekse tragedies en Bernice Van Walleghem (2012) als moordenaar.
De voorstelling begint met een "nagesprek" onder leiding van Peter Seynaeve. Vijf van de zes kinderen (doen alsof ze) reflecteren over wat ze net gespeeld hebben. De zesde, Helena Van de Casteele (2010), is, horen we, nog aan het douchen. Na het echte slotdeel begrijpen we de betekenis van die mededeling. Dit eerste deel van de voorstelling, het "nagesprek", is verhelderend. En geestig. Er wordt door het publiek vaak gelachen. Dan nog wel.
Het doek gaat open voor het middendeel. Daarin wordt het klassieke verhaal over Medea versneden met een recentere filicide, die door Geneviève Lhermitte. In dit deel zien we de zes kinderen vaak én live acteren én in door Peter Seynaeve live gefilmde beelden. Peter Seynaeve, op z'n knieën, en de camera zijn dan steeds duidelijk zichtbaar.
Het slotdeel duurt ongeveer een kwartier. In dat laatste deel blijkt dat het klassieke verhaal over Medea voor Milo Rau vooral een kapstok was voor een van zijn favoriete theatrale middelen, het re-enactment. In dit geval een realistisch re-enactment van een vijfvoudige kindermoord in Nijvel.**
Net als Amber Wiznitzer, die na de moord op het eerste van de vijf kinderen de zaal verliet, vind ik het gruwelijke laatste kwartier van Medea's kinderen onverdraaglijk. Om het desondanks vol te houden, probeer ik vooral technisch te kijken. Wat mislukt. De bloederige beelden van het doorsnijden van de vijf kelen spoken nog steeds door mijn hoofd.
Het is bedrog. Begrijpelijk. Maar wel bedrog.
Maar daardoor zie ik wel dat het overvloedig gebruik van live streamen van wat er op het podium gebeurt in het middendeel ook bedoeld was om ons te conditioneren. Zodat we ervan uitgaan dat het realistisch overkomende gekrijs, gehijg en gestik van Juliette Debackere en de vier anderen kinderen in het slotdeel live wordt gespeeld.
Maar de vijf scènes in het slotdeel worden grotendeels 'gespeeld' en 'gefilmd' achter het kleine huisje op het podium, buiten ons blikveld. Na elke moord wordt het bebloede lijk vanachter dat huisje naar het voor ons wel zichtbare deel van het podium gedragen of gesleept. Na de vijfde en laatste moord komt Seynaeve met zijn camera te tevoorschijn en filmt dat laatste lijk. Het heeft er veel van weg dat dat vooral is bedoeld om te voorkomen dat we doorhebben dat het in dit deel voornamelijk om vooraf opgenomen beelden gaat.
* Amber Wiznitzer, NRC online 8 mei 2024, in de krant 10 mei 2024.
** Op 28 februari 2007 roept Geneviève Lhermitte haar vijf kinderen, Yasmine (14), Nora (12), Myriam (9), Mina (7) en Mehdi (3), een voor een bij zich en snijdt ze de keel door. De kinderen proberen zich te verzetten, maar maken geen schijn van kans. Lhermitte wil daarna zelfmoord te plegen, dat mislukt.
De beelden van de lijkschouwingen hakken er bij de rechtszaak stevig in. De juryleden moeten regelmatig wegkijken om het vol te houden. Ook Lhermitte zelf trekt het op een bepaald moment niet meer: “Stop, stop, stop. Ik kan het niet meer aanzien.” Ze wordt veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf.
In mei 2019 komt Lhermitte na twaalf jaar opsluiting vrij. Aan die vrijlating is als voorwaarde verbonden dat ze de cel pas mag verlaten wanneer er voor haar een plaats vrijkomt in een gesloten psychiatrische instelling. Daar wordt vier jaar later haar aanvraag voor euthanasie gehonoreerd. Op 28 februari 2023, precies zestien jaar na haar vijfvoudige filicide, sterft ze.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: NTGent
