Recensie: De Sitcom van DE HOE

●●●●●

 

DE SITCOM

DE HOE

 

Door Piet van Kampen, gezien 7 mei 2025

Na het fenomenale Opening Night (2023) alweer een sublieme voorstelling van DE HOE waarin, alweer, op een geniale manier, verschillende vertellagen door elkaar lopen. Zonder dat dat de duidelijkheid van de voorstelling in de weg zit. Tenminste voor het publiek.

Wel voor gastacteur Matteo Simoni (DE Matteo Simoni), die speelt dat hij Matteo Simoni speelt die niet weet wat er van hem wordt verwacht en in die rol uiteindelijk oppert dat er nog een laag is, een vijfde of een zesde. Wat hem op meewarige blikken van de acht andere acteurs (personages) komt te staan.

De Sitcom is een heleboel tegelijk: een voorstelling van DE HOE, een sitcom, een documentaire over het maken van die sitcom, the making of van die documentaire, gesprekken tussen de acteurs. Bij dat laatste heb je de neiging om je af te vragen of wat echt is ook echt echt is, maar tegelijkertijd is het ook een vraag waarop schouderophalen het enige zinvolle antwoord is, zelfs als je daarvoor je eigen schouders nodig hebt.

De Sitcom is daarnaast ook een voorstelling waarin alles wat, theatraal gezien, omgedraaid kan worden ook omgedraaid wordt. Van de drie jongste acteurs bijvoorbeeld, de stagiaires, zijn er twee de baas in de voorstelling, ze zijn de regisseurs van zowel de sitcom, de documentaire als de making of. De derde speelt de personificatie van echtheid, ze is de spiegel waarin het publiek echt en onecht kan onderscheiden als de acteurs zichzelf spelen.

Het is fantastisch om te zien hoe zo'n ingenieuze compositie met al die lagen toch een heel toegankelijke voorstelling oplevert. De Sitcom is subliem theater.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: DE HOE

Minirecensie: ABROAD van Kimberley Agyarko / Theater Bellevue

 

●●●○○

 

ABROAD

 

KIMBERLEY AGYARKO / THEATER BELLEVUE

 

Door Piet van Kampen, gezien 3 mei 2025

De Palonizaal van Theater Bellevue ziet er heel mooi uit: met blauw satijn opgefriste stoelen rondom een cirkelvormige speelvloer. Daarop een bank, een tafel, twee stoelen. En een kast met, zo blijkt halverwege de voorstelling, een bijbel, in het Engels. Na afloop is er voor iedereen palmwijn.

Abena (Kimberley Agyarko), een Ghanese vrouw van bijna dertig, is in Nederland opgevoed door alleen haar vader. Abena wil naar Ghana, ze mist haar moeder en voelt zich vervreemd van haar geboorteland. Haar vader Boga, gespeeld door de Nigeriaanse acteur Bodé Owa, bij wie het woord 'opoffering' voor in de mond ligt, probeert haar van dat idee af te brengen. Want haar moeder heeft hem en haar dochter verlaten. Met het bijbelverhaal over de verloren zoon probeert Abena haar vader, die predikant is, in te laten zien hoe belangrijk die reis naar Ghana voor haar is.

Het verhaal dat Agyarko in ABROAD vertelt is voor een groot deel autobiografisch. Maar door de thematiek toch heel herkenbaar en invoelbaar, waardoor het boven het anekdotische uitstijgt.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Theater Bellevue

Recensie: De wand van ITA Ensemble / Eline Arbo

 

●●○○○

DE WAND 

ITA ENSEMBLE / ELINE ARBO

 

Door Piet van Kampen, gezien 9 maart 2025

Misschien had ik het boek niet moeten lezen. Dan had ik de sfeer die de roman bij me opriep niet kunnen meenemen naar de voorstelling. Dan zou ik misschien niet teleurgesteld zijn geweest.

Die Wand van Marlen Hausofer uit 1963 waarop de voorstelling is gebaseerd, boeide me vanaf de eerste pagina. Hausofer trekt me meteen in het hoofd van de vrouw op de berg, de vrouw die in haar eentje is opgesloten achter een onzichtbare wand. Het is een geschreven verslag van die vrouw, over de eerste 2,5 jaar van haar geïsoleerde leven, concreet als ze het heeft over hoe ze in leven is kunnen blijven, reflecterend en onderzoekend bij het schrijvend daarop terugblikken.

De toon van haar verslaglegging is opvallend nuchter en neutraal voor iemand die alleen is en die zich al snel realiseert dat die toestand niet meer zal veranderen. Ze beschrijft, ze vertelt. Haar wisselende emoties daarbij zijn voor de lezer weliswaar heel goed invoelbaar, maar ze worden bijna nooit benoemd.

Dat verandert regisseur Arbo rigoureus, ze zet in op één duidelijk zichtbare en hoorbare emotie. Zichtbaar in de grauwe, grijze kleding, in de zwarte aarde. Hoorbaar in een voortdurende deprimerende ondertoon. Ze laat actrice Chris Nietvelt bij bijna alles wat ze zegt òf steunen en kreunen òf hijgen. Nee, met deze voorstelling doet Eline Arbo geen recht aan Hausofers roman. Althans niet aan mijn perceptie ervan.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: ITA

 

Recensie: Dat het was van Luca Bryssinck & Boris de Klerk / 't Barre Land

●●○○○

 

DAT HET WAS 

LUCA BRYSSINCK & BORIS DE KLERK / 'T BARRE LAND

 

Door Piet van Kampen, gezien 5 maart 2025

In Dat het was is geen plot. In een monoloog gebruikt de naamloze ik (gespeeld door Luca Bryssinck) woorden om uit te drukken wat met woorden niet gezegd kan worden. Het zijn woorden die vanuit steeds andere invalshoeken, met steeds andere impliciete onderliggende gevoelens, dan weer naderend, dan weer terugwijkend, om een niet verwerkte traumatische gebeurtenis blijven rondcirkelen.

Muzikant Boris de Klerk creëert daarnaast met een gitaar en een mengpaneel zijn eigen muzikale monoloog. Heel af en toe raken die twee monologen elkaar, soms versterken ze elkaar, op andere momenten zitten ze elkaar juist in de weg.

Tekstschrijver Olivier Herter wil ons met zijn associatieve tekst meenemen in een abstract verwerkingsproces van een trauma. Dat werkt een poosje. Maar niet de ruim een uur die de voorstelling duurt. Want Herter valt te vaak in herhaling. Ondanks het goede spel van Luca Bryssinck is Dat het was daardoor niet meer dan een matige voorstelling.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: 't Barre Land

 

Minirecensie: In memoriam Reinbert van Asko|Schönberg en Nederlands Kamerkoor

 

●●●●○

 

IN MEMORIAM REINBERT

 

MET GASTDIRIGENT BARBARA HANNIGAN

 

Door Piet van Kampen, gezien 14 februari 2025

Was naar de première van In memoriam Reinbert van Asko|Schönberg en Nederlands Kamerkoor in het Muziekgebouw aan 't IJ. Op het programma: Via Crucis van Franz Liszt en Jetzt Immer Schnee van Sofia Goebaidoelina. Vanavond, precies vijf jaar na het overlijden van Reinbert de Leeuw, is Barbara Hannigan gastdirigent.

We zien alleen de rug van Hannigan. Dat is gangbaar in de muziekwereld. Voor mij als toneelkijker is dat raar, het is alsof bij een voorstelling de hoofdrolspeler voortdurend met de rug naar de zaal staat. Het komt wel eens voor, maar dan wordt zo'n acteur live gefilmd en zien we het gezicht op een scherm.

Nog steeds wordt bij concerten het visuele zo goed als verwaarloosd. Zelden is er een lichtplan, bijna nooit een choreografie en maar heel af en toe zijn er live projecties op een scherm. Terwijl dat laatste met de piepkleine camera's van tegenwoordig vrij simpel kan zonder dirigent of musici te hinderen.

Dirigenten leiden een concert niet alleen met hun handen en armen, ze gebruiken ook lichaamstaal en mimiek. Natuurlijk kun je ook wel zien hoe expressief haar lichaamstaal is als je Hannigan alleen van achteren ziet. Maar haar waarschijnlijk net zo expressieve mimiek bij het dirigeren blijft het hele concert onzichtbaar.

Recensie: Lof der Zotheid van De Veenfabriek / Joeri Vos

 

●●●●●

 

LOF DER ZOTHEID

DE VEENFABRIEK / JOERI VOS

 

Door Piet van Kampen, gezien 30 januari 2025

Alles relativeren en die relativering ook meteen weer relativeren. Kan dat? Ja, dat blijkt te kunnen.De Godin van de Dwaasheid doet de hele voorstelling niks anders. Ok, maar levert dat dan wat op? Jazeker, want ik heb me kostelijk geamuseerd én ik ben aan het denken gezet.

Lof der Zotheid van Erasmus verscheen zo'n 500 jaar geleden. Vanavond en de komende avonden keert de Zotheid tijdelijk terug op aarde als Godin van de Dwaasheid. En net als de god van de christenen (de vader, de zoon en de heilige geest) is ook de Godin van de Dwaasheid een drie-eenheid (Jacobien Elffers, Milena Haverkamp en Niki Verkaar).

Met een transistorradio speurt de Godin de ether af. Eerst levert dat alleen geruis op, maar als de Godin de antenne wat heen en weer beweegt, herkennen we de stem van de secretaris-generaal van de NAVO. Zijn boodschap: er staat ons veel onheil te wachten. De Godin (alle drie) haalt haar schouders op, zoals ze vanavond over alle rampspoed haar schouders ophaalt. Of zoals de Godin het zegt na het opsommen van zo'n beetje alle op dit moment in de wereld zich afspelende gewapende conflicten: “Het went, en dat het went, went ook.”

De compositie van de tekst (van Teun Smits), met soms alleen een opsomming van losse woorden of van flarden tekst is meesterlijk, steeds blijken die woorden en flarden na verloop van tijd wel degelijk een heel doordachte, zinnige en kritische betekenis te hebben.

Het springerige en dartele spel van de drie actrices sluit daar perfect bij aan. Met hun beweeglijke speelstijl en hun uitbundige mimiek krijgt de tekst precies de ondraaglijke lichtheid die het nodig heeft. Wat een heerlijke voorstelling!

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: De Veenfabriek

 

Minirecensie: Normality No More van Ragazze Quartet, Davide Bellotta en Dagmar Slagmolen

 

●●●●○

 

NORMALITY NO MORE

 

RAGAZZE QUARTET, DAVIDE BELLOTTA, DAGMAR SLAGMOLEN

 

Door Piet van Kampen, gezien 29 januari 2025

Ragazze Quartet is aan de slag gegaan met Schuberts Winterreise. De vier vrouwen voegen aan hun vier strijkinstrumenten pulserende elektro-pop en percussie toe. En counter-tenor Arturo den Hartog zingt liedfragmenten. Heel spannend. Het werkt, het is prachtige muziek. Choreograaf Davide Bellotta creëert met zeven dansers een schitterend bewegend contrast. Muziek en choreografie (voor zowel de dansers als voor de muzikanten) en de manier waarop die zijn gecombineerd vind ik briljant.

Visueel zou het ook briljant hebben kunnen zijn, want scenograaf Thomas Rupert heeft een perfect bij de muziek en dans passende ruimte bedacht en Dieuweke van Reij koos precies de goede kleuren voor de kostuums.

Maar wat doet Dagmar Slagmolen in die roze poncho voortdurend op de speelvloer! Wat heeft ze daar te zoeken? Ze verstoort de visuele perfectie van Thomas Rupert. Als ze nou gewoon stil bleef staan in een donker hoekje. Maar ze beweegt alsmaar in dat roze ding, ze loopt heen en weer, ze loopt in de weg, waardoor ze voortdurend focus vangt. Ze heeft tekst, niet zo veel tekst, en niet zo'n geweldig goede tekst, het is natuurlijk prima als ze even in beeld komt als ze die zegt. Maar als ze geen tekst heeft, en dat is in het grootste deel van de voorstelling, hoe kan het dat eindregisseur Ria Marks niet heeft ingegrepen?

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Ragazze Quartet

Recensie: Giovanni's Room van ITA - Ensemble / Eline Arbo

 

●●●○○

 

GIOVANNI'S ROOM

 

ITA-ENSEMBLE / ELINE ARBO

 

Door Piet van Kampen, gezien 19 januari 2025

Giovanni's Room van ITA Ensemble / Eline Arbo is een bewerking van de gelijknamige roman uit 1956 van James Baldwin. Angst om te zijn wie je bent uit angst om dat aan jezelf toe te geven, is het centrale thema.

Regisseur Eline Arbo en componist Thijs van Vuure hebben bewust de muziek als bepalend uitgangspunt gekozen voor deze voorstelling. Eelco Smits en Jesse Mensah, de twee hoofdrolspelers, hebben hun speelstijl en spreekstijl daaraan moeten aanpassen. Dat leidt, door de aard van de composities, tot een zekere vervlakking. En ook tot niet bij de sfeer van het verhaal passende potsierlijk gechoreografeerde vrijscènes.

Het Parijs van de jaren vijftig van de vorige eeuw uit de roman en de morsige piepkleine kamer waar een groot deel van het verhaal van Baldwin zich afspeelt, zijn door scenograaf Roel Van Berckelaer getransformeerd tot een grote grijze ruimte met vooral rechte lijnen. Centraal daarin een multifunctioneel vierkant en in de marges rechthoekige tafels met synthesizers.

Gijs Scholten van Aschat en Steven Van Watermeulen, die behalve het spelen van hun personage ook de taak van verteller hebben, lopen in die vertellersrol ook nog eens steeds in kaarsrechte lijnen van links naar rechts en van rechts naar links.

Als dat vierkant weer eens onder het geweld van epileptische aanvallen uitlokkende lichteffecten en stampende synthesizermuziek naar boven of naar beneden beweegt, realiseer ik me wat een voetballiefhebber voorafgaand aan een wedstrijd in een stadion moet verdragen aan door hooligans afgedwongen zogenaamde sfeereffecten.

In eerdere scenografiën heeft ITA-scenograaf Van Berckelaer veel speelsere en soms ook bewust rommelige toneelbeelden gecreëerd. Dus of die overstilering van het decor echt zijn eigen keuze was? Hoe dan ook, de roman van Baldwin verdient een beter bij de sfeer passende scenografie dan de edelkitsch van deze ITA-voorstelling.

Vind ik dan niks goed? Jazeker wel. Ik heb genoten van de prachtige zinnen van Baldwin, vooral de beschrijvende, en vooral als Steven Van Watermeulen ze spreekt. Eelco Smits (als David) en Jesse Mensah (als Giovanni) acteren net als Van Watermeulen bij vlagen briljant, waarbij me opvalt hoe Mensah op een subtiele manier steeds zowel met zijn mimiek als zijn lichaamstaal extra lagen toevoegt.

En de muziek? Ach, de muziek. Het is de eerste keer dat bij een voorstelling van het duo Arbo/Van Vuure alle muziek door Van Vuure speciaal voor de voorstelling is gecomponeerd. Maar erg onder de indruk ervan ben ik niet. Een kwestie van smaak, dat realiseer ik me. 

Waarschuwing: In deze voorstelling wordt gerookt. Ook bij het verbrandingsproces van kruidensigaretten komen stoffen vrij die schadelijk zijn voor de gezondheid. 

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: ITA

Recensie: Anatomy of a Suicide van LENZ / Frascati Producties

 

 

●●●○○

 

ANATOMY OF A SUICIDE

 

LENZ / FRASCATI PRODUCTIES

 

Door Piet van Kampen, gezien 9 januari 2025

Is suïcidaliteit erfelijk? Is er sprake van genetische determinatie? Is dat de vraag die toneel- en scenarioschrijver Alice Birch met Anatomy of a Suicide stelt? Is het volmondige 'ja' van Birch in haar toneelstuk haar manier om ons zelf over die vragen te laten nadenken? Of meent ze het, is ze ervan overtuigd dat kans op suïcide in het DNA is vastgelegd?

In Anatomy of a Suicide kampen moeder Carol, dochter Anna en kleindochter Bonnie met een sterke drang zich van het leven te beroven. Die vloek wordt van moeder op dochter doorgegeven. De laatste in de rij, Bonnie, wil daaraan ontsnappen door voor alle zekerheid én een lesbische relatie aan te gaan én zich te laten steriliseren.

Alice Birch (1986) heeft al de nodige ervaring met het schrijven van zowel toneelteksten als scenario's voor films (Lady Macbeth) en series (Succession, Normal People). Daarom is het wel wat merkwaardig dat de personages in Anatomy of a Suicide weinig verrassend zijn. Hun karakters, hun psychologie, staan, vooral natuurlijk door hun predestinatie, al vanaf de eerste scène zo goed als vast.

Het vernuft zit hem in Anatomy of a Suicide in de structuur. De drie verhaallijnen, in drie tijdperken, kruisen elkaar voortdurend. Regisseur Erasmus Mackenna heeft ervoor gekozen om die lijnen elkaar ook fysiek te laten kruisen. Soms worden gedeelten van scènes met Carol, Anna en Bonnie zelfs tegelijkertijd gespeeld. Daardoor moet je als toeschouwer af en toe beslissen welke scène je volgt en welke je even laat schieten. Een leuke uitdaging.

Waarschuwing: In deze voorstelling wordt gerookt. Ook bij het verbrandingsproces van kruidensigaretten komen stoffen vrij die schadelijk zijn voor de gezondheid.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Frascati Producties

Boekbespreking: Sana Valiulina, Waar alle wegen ophouden, Prometheus, Amsterdam, 2024

 

WAAR ALLE WEGEN OPHOUDEN  

SANA VALIULINA

Door Piet van Kampen, geplaatst 8 januari 2025

Als er nog iets over was van de mythe van de Grote Vaderlandse Oorlog, behoort dat na dit boek definitief tot het verleden.

De vader van Sana Valiulina, die toen nog niet haar vader was, werd in 1941 opgeroepen voor het Rode Leger. Pas in 1955 keert hij terug naar zijn woonplaats Moskou, waar hij als ex-gevangene niet mag blijven. Tot zijn dood in 1999 zwijgt hij over wat hij die veertien jaar had doorstaan. 

De nazi’s maakten in de Tweede Wereldoorlog in de Sovjet-Unie vijf miljoen krijgsgevangen. De meesten stierven van honger en uitputting. Want in de waanwereld van de nazi's waren het Untermenschen.

Sovjetkrijgsgevangenen die het wel overleefden, werden bij terugkeer ofwel meteen gefusilleerd of linea recta naar de goelag gestuurd. Want in de Stalinistische waanwereld waren het landverraders, die de oekaze om de laatste kogel voor zichzelf te bewaren hadden genegeerd. 

Sana Valiulina spit archieven door, verstuurt verzoekschriften, reist naar de Goelag-archipel en naar Normandië, en reconstrueert zo stap voor stap de veertien jaar waarover haar vader zweeg.

In haar boek bewandelt Sana Valiulina drie paden: het demaskeren van de Grote Vaderlandse Oorlog (1941-1945), de zoektocht vol hindernissen naar de veertien jaar waarover haar vader niets losliet (1941-1955) en haar relatie als dochter met haar vader (1964-1999).

In Port-Bail-sur-Mer, op een van de laatste pagina`s van het boek: “Een lange Fransman in een elegant pak schudt mijn hand terwijl hij zonder ophouden met ongeloof het hoofd schudt: 'Vertelt u me nou eens waarom, waarom is uw vader naar de goelag gestuurd?'”

Het boek is opgedragen aan alle Sovjetkrijgsgevangenen en hun families.

Sana Valiulina (Tallinn, 1964) groeide op in Estland, studeerde in Moskou en woont sinds 1989 in Nederland.