Recensie: Giovanni's Room van ITA Ensemble / Eline Arbo

 

●●●○○

 

GIOVANNI'S ROOM

 

ITA-ENSEMBLE / ELINE ARBO

 

Door Piet van Kampen, gezien 19 januari 2025

Giovanni's Room van ITA Ensemble / Eline Arbo is een bewerking van de gelijknamige roman uit 1956 van James Baldwin. Angst om te zijn wie je bent uit angst om dat aan jezelf toe te geven, is het centrale thema.

Regisseur Eline Arbo en componist Thijs van Vuure hebben bewust de muziek als bepalend uitgangspunt gekozen voor deze voorstelling. Eelco Smits en Jesse Mensah, de twee hoofdrolspelers, hebben hun speelstijl en spreekstijl daaraan moeten aanpassen. Dat leidt, door de aard van de composities, tot een zekere vervlakking en tot niet bij de sfeer van het verhaal passende, potsierlijk gechoreografeerde, vrijscènes.

Het Parijs van de jaren vijftig van de vorige eeuw uit de roman en de morsige piepkleine kamer waar een groot deel van het verhaal van Baldwin zich afspeelt, zijn door scenograaf Roel Van Berckelaer getransformeerd tot een grote grijze ruimte met vooral rechte lijnen; centraal een multifunctioneel vierkant en in de marges rechthoekige tafels met synthesizers.

Gijs Scholten van Aschat en Steven Van Watermeulen, die behalve het spelen van hun personage ook de taak van verteller hebben, lopen in die vertellersrol ook nog eens steeds in kaarsrechte lijnen van links naar rechts en van rechts naar links.

Als dat vierkant weer eens onder het geweld van epilepsie uitlokkende lichteffecten en stampende synthesizermuziek naar boven of naar beneden beweegt, realiseer ik me wat een voetballiefhebber voorafgaand aan een wedstrijd in een stadion moet verdragen aan door hooligans afgedwongen zogenaamde sfeereffecten.

In eerdere scenografiën heeft ITA-scenograaf Van Berckelaer veel speelsere en soms ook bewust rommelige toneelbeelden gecreëerd. Dus of die overstilering van het decor echt zijn eigen keuze was? Hoe dan ook, de roman van Baldwin verdient een beter bij de sfeer passende scenografie dan de edelkitsch van deze ITA-voorstelling.

Vind ik dan niks goed? Jazeker wel. Ik heb genoten van de prachtige zinnen van Baldwin, vooral de beschrijvende, en vooral als Steven Van Watermeulen ze spreekt. Eelco Smits (als David) en Jesse Mensah (als Giovanni) acteren net als Van Watermeulen bij vlagen briljant, waarbij me opvalt hoe Mensah op een subtiele manier steeds zowel met zijn mimiek als zijn lichaamstaal extra lagen toevoegt.

En de muziek? Ach, de muziek. Het is de eerste keer dat bij een voorstelling van het duo Arbo/Van Vuure alle muziek door Van Vuure speciaal voor de voorstelling is gecomponeerd. Maar erg onder de indruk ervan ben ik niet. Een kwestie van smaak, dat realiseer ik me.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar:ITA

Recensie: Anatomy of a Suicide van LENZ / Frascati Producties

 

 

●●●○○

 

ANATOMY OF A SUICIDE

 

LENZ / FRASCATI PRODUCTIES

 

Door Piet van Kampen, gezien 9 januari 2025

Is suïcidaliteit erfelijk? Is er sprake van genetische determinatie? Is dat de vraag die toneel- en scenarioschrijver Alice Birch met Anatomy of a Suicide stelt? Is het volmondige 'ja' van Birch in haar toneelstuk haar manier om ons zelf over die vragen te laten nadenken? Of meent ze het, is ze ervan overtuigd dat kans op suïcide in het DNA is vastgelegd?

In Anatomy of a Suicide kampen moeder Carol, dochter Anna en kleindochter Bonnie met een sterke drang zich van het leven te beroven. Die vloek wordt van moeder op dochter doorgegeven. De laatste in de rij, Bonnie, wil daaraan ontsnappen door voor alle zekerheid én een lesbische relatie aan te gaan én zich te laten steriliseren.

Alice Birch (1986) heeft al de nodige ervaring met het schrijven van zowel toneelteksten als scenario's voor films (Lady Macbeth) en series (Succession, Normal People). Daarom is het wel wat merkwaardig dat de personages in Anatomy of a Suicide weinig verrassend zijn. Hun karakters, hun psychologie, staan, vooral natuurlijk door hun predestinatie, al vanaf de eerste scène zo goed als vast.

Het vernuft zit hem in Anatomy of a Suicide in de structuur. De drie verhaallijnen, in drie tijdperken, kruisen elkaar voortdurend. Regisseur Erasmus Mackenna heeft ervoor gekozen om die lijnen elkaar ook fysiek te laten kruisen. Soms worden gedeelten van scènes met Carol, Anna en Bonnie zelfs tegelijkertijd gespeeld. Daardoor moet je als toeschouwer af en toe beslissen welke scène je volgt en welke je even laat schieten. Een leuke uitdaging.

Waarschuwing: In deze voorstelling wordt gerookt. Ook bij het verbrandingsproces van kruidensigaretten komen stoffen vrij die schadelijk zijn voor de gezondheid.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Frascati Producties

Boekbespreking: Sana Valiulina, Waar alle wegen ophouden, Prometheus, Amsterdam, 2024

 

WAAR ALLE WEGEN OPHOUDEN 

SAN VALIULINA

 

Door Piet van Kampen, geplaatst 8 januari 2025

Als er nog iets over was van de mythe van de Grote Vaderlandse Oorlog, behoort dat na dit boek definitief tot het verleden.

De vader van Sana Valiulina, die toen nog niet haar vader was, werd in 1941 opgeroepen voor het Rode Leger. Pas in 1955 keert hij terug naar zijn woonplaats Moskou, waar hij als ex-gevangene niet mag blijven. Tot zijn dood in 1999 zwijgt hij over wat hij die veertien jaar had doorstaan. 

De nazi’s maakten in de Tweede Wereldoorlog in de Sovjet-Unie vijf miljoen krijgsgevangen. De meesten stierven van honger en uitputting. Want in de waanwereld van de nazi's waren het Untermenschen.

Sovjetkrijgsgevangenen die het wel overleefden, werden bij terugkeer ofwel meteen gefusilleerd of linea recta naar de goelag gestuurd. Want in de Stalinistische waanwereld waren het landverraders, die de oekaze om de laatste kogel voor zichzelf te bewaren hadden genegeerd. 

Sana Valiulina spit archieven door, verstuurt verzoekschriften, reist naar de Goelag-archipel en naar Normandië, en reconstrueert zo stap voor stap de veertien jaar waarover haar vader zweeg.

In haar boek bewandelt Sana Valiulina drie paden: het demaskeren van de Grote Vaderlandse Oorlog (1941-1945), de zoektocht vol hindernissen naar de veertien jaar waarover haar vader niets losliet (1941-1955) en haar relatie als dochter met haar vader (1964-1999).

In Port-Bail-sur-Mer, op een van de laatste pagina`s van het boek: “Een lange Fransman in een elegant pak schudt mijn hand terwijl hij zonder ophouden met ongeloof het hoofd schudt: 'Vertelt u me nou eens waarom, waarom is uw vader naar de goelag gestuurd?'”

Het boek is opgedragen aan alle Sovjetkrijgsgevangenen en hun families.

Sana Valiulina (Tallinn, 1964) groeide op in Estland, studeerde in Moskou en woont sinds 1989 in Nederland.

Theaterverhaal: Van grensverleggend theater van Ivo Van Hove naar de film Babygirl van Halina Reijn

 

 

VAN GRENSVERLEGGEND THEATER VAN IVO VAN HOVE NAAR DE FILM BABYGIRL VAN HALINA REIJN

 

 

Door Piet van Kampen, geplaatst 5 januari 2025

Ivo Van Hove wordt in 2001 artistiek directeur bij Toneelgroep Amsterdam (later ITA). Hij blijkt al snel een directeur die nauwelijks tegenspraak duldt. Niet iedereen bij Toneelgroep Amsterdam kan daarmee omgaan. Zowel bij het ensemble als elders in de organisatie nemen medewerkers ontslag.

Maar acteur Hans Kesting keert terug. En na een sabbatical van een jaar sluit Halina Reijn zich in 2003 ook bij het ensemble aan (ze zal er tot 2017 blijven). Het grensverleggende en fysieke theater dat Ivo Van Hove voor ogen heeft, krijgt met de komst van die twee een stevige boost.

Op 13 november 2003 gaat Rouw siert Electra in première. Halina Reijn laat in de titelrol meteen zien dat ze ver wil gaan, heel ver, dat ze alle emoties die ze op kan roepen tevoorschijn wil halen voor haar rol.

Maar het grensverleggende zit in Rouw siert Electra nog vooral in seksscènes. Hoe grensverleggend is te lezen in de recensie van Hein Janssen in de Volkskrant van 17 november 2003: 'Hans Kesting steekt zijn vingers in de vagina van Janni Goslinga en likt haar tepels. Zij pakt hem bij zijn ballen, kneedt zijn lul.' Met het fysiek gewelddadige acteren valt het in deze voorstelling nog wel mee.

Twee jaar later, op 1 februari 2005, gaat Scènes uit een huwelijk in première. In de slotscène, de scheiding, gaat het er heftig aan toe. Hadewych Minis, die een van de drie Marianne's speelt, komt door toedoen van haar tegenspeler Roeland Fernhout een paar keer behoorlijk hard met de vloer in aanraking. Blauwe plekken op de benen van actrices doen bij Toneelgroep Amsterdam hun intrede.

Bij De vrek, première 25 september 2011, wordt het de actrice die dan aan de beurt is voor blauwe plekken te veel. Hélène Devos vertelt in NRC van 13 augustus 2024: 'Na een mondelinge regie-aanwijzing pakt mijn tegenspeler (Hans Kesting) me zonder enige waarschuwing op en smijt me door het decor.' De klachten van Hélène Devos leiden samen met andere meldingen over ongewenst gedrag, uiteindelijk tot het vertrek, in 2023, van artistiek directeur Van Hove.

In de documentaire Twee mannen van Suzanne Raes uit 2022 licht Van Hove zijn keuzes toe: 'Ik ben aangetrokken tot het subversieve dat het daglicht eigenlijk niet mag zien, maar dat gewoon bestaat.' Interviewer Frénk van der Linden vraagt hem: 'Heb je je ooit schuldig gevoeld over wat je vroeg van je acteurs?' 'Nee', is zijn antwoord, 'omdat ik het gevoel heb dat de acteurs ook het beste van het beste willen en geen theater van de middelmaat dat je overal kan zien.'

Terug naar 2005. Op zondag 8 mei gaat Het temmen van de feeks in première. Hafid Bouazza, die Shakespeares The Taming of the Shrew voor Toneelgroep Amsterdam vertaalde, schrijft in het nawoord: 'Volgens Van Hove gaat het stuk over de liefde, om precies te zijn over de hiërarchische (om niet te zeggen sadistische) kant van de liefde.' Bouazza heeft daar moeite mee, hij vindt dat het stuk over macht zou moeten gaan. In een interview in de Volkskrant verzucht hij: ‘Ach, zoals Ivo het regisseert, gaat het natuurlijk over Ivo zelf.’

In de voorstelling gaat Halina Reijn als Katherina extreem ver. Staand op een tafel laat ze haar urine over haar benen lopen, terwijl ze met haar mouw het snot en de tranen uit haar gezicht veegt. Van Hove laat haar vervolgens door Hans Kesting ruw op de grond smakken en hardhandig over het podium sleuren om haar tenslotte liggend op de grond, trillend in een nat slipje en in natte afgezakte kousen, voor het eerst door hem, in zijn rol als Petruchio, te laten kussen.

Maar Halina Reijn reageert totaal anders dan Hélène Devos zes jaar later zou doen. Na afloop van de voorstelling in het café is ze nauwelijks bij Hans Kesting weg te slaan. 

Een dag na de première, op maandag 9 mei 2005, schuift Halina Reijn aan bij Dieuwertje Blok in het radioprogramma Desmet Live. Ze vertelt dat Het temmen van de feeks voor haar gaat over liefde die voorbij gaat aan het ego, over onconventionele liefde, dat het gedrag van Katherina een schild is. 'Petruchio ziet dwars door haar muur heen, hij laat zich niet afschrikken, eigenlijk helpt hij haar.' Over haar tegenspeler: 'Ik kende Kesting nauwelijks, maar na drie dagen repetitie was ik helemaal verliefd op hem. Bij hem durf ik alles, ik voel me veilig bij hem, we moeten zó ver gaan!' 'Sta je zelf dicht bij Katherina?', vraagt Dieuwertje Blok tenslotte. 'Ja, ik ben heel krachtig en toch wil ik soms een gespierde prins.'

Twintig jaar na Het temmen van de feeks, op 2 januari 2025, gaat Babygirl, de film van Halina Reijn over onconventionele, hiërarchische liefde, in Nederland in première. Nicole Kidman gaat daarin heel ver. Bij Halina Reijn durft ze dat.