Recensie: Het arsenaal der ongeleefde dingen van Nieuw Amsterdams Peil / Mayke Nas / Teun Hocks / Ria Marks / Floriaan Ganzevoort

●●●●●

 

HET ARSENAAL DER ONGELEEFDE DINGEN

 

NIEUW AMSTERDAMS PEIL / MAYKE NAS / TEUN HOCKS / RIA MARKS / FLORIAAN GANZEVOORT

  


Door Piet van Kampen, gezien 21 november 2019
Wat word ik hier blij van! Het arsenaal der ongeleefde dingen is een sublieme tragikomische muziektheatervoorstelling, waar ik van het begin tot het eind met een glimlach naar heb zitten kijken en luisteren. Maar ook met toenemende bewondering. 
De unieke composities en ensceneringen van Mayke Nas en de met olieverf overgeschilderde foto's van beeldend kunstenaar Teun Hocks zijn op zich al heel fascinerend en heel theatraal. Regisseur Ria Marks en lichtontwerper Floriaan Ganzevoort voegen daar met hun expertise nog de details aan toe die Het arsenaal der ongeleefde dingen maken tot wat het is: een muziektheatervoorstelling van heel hoog niveau.
Kun je muziektheater zonder acteurs en zonder tekst nog wel theater noemen? Ja, bij Het arsenaal der ongeleefde dingen kan dat zeker. Om te beginnen al door de theatrale manier waarop componist Nas geluiden gebruikt, en de theatrale manier waarop ze die geluiden door de musici laat voortbrengen. Op de tweede plaats door de belangrijke rol van de (soms ook bewegende) beelden van Teun Hocks. 
Bovendien zijn de zeven musici van Nieuw Amsterdams Peil niet zomaar musici, alle zeven zijn ze gewend om te acteren en ze kunnen dat ook. Sterker nog, deze muziektheatervoorstelling bestaat deels uit geïmproviseerd acteren.
Bij de scène Paard bijvoorbeeld is niet alleen de muzikale instructie van componist Mayke Nas aan trombonist Koen Kaptijn uiterst summer 'Bries maar wat in je trombone', ook in de manier waarop Kaptijn als ruiter te paard in die scène over het podium beweegt, is hij voor een deel vrij, ook dat is deels improvisatie.
Alle scènes in Het arsenaal der ongeleefde dingen zijn heel goed tot subliem. Muzikaal is wat voormalig Componist des Vaderlands Mayke Nas doet met geluiden onovertroffen. Wat het theatrale aspect betreft doen sommige scènes een beetje denken aan het muziektheater dat Hauser Orkater lang geleden maakte. Het mooi uitgelichte Percussie-duet voor twee rode damesschoenen bijvoorbeeld. Of het fenomenaal gecomponeerde en vormgegeven Hoe klinkt een bos.
Het arsenaal der ongeleefde dingen is een muziektheatervoorstelling die je niet mag missen. Gaan dus! Als je de kans hebt om het te zien en je doet dat niet, krijg je daar gegarandeerd spijt van.

De titel Het arsenaal der ongeleefde dingen is ontleend aan het gedicht Ich bin nur einer deiner Ganzgeringen van Rainer Maria Rilke uit 1901:
Und wenn ich abends immer weiterginge
aus meinem Garten, drin ich müde bin, -
ich weiß: dann führen alle Wege hin
zum Arsenal der ungelebten Dinge
.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Nieuw Amsterdams Peil

Recensie: Seks(e)(n) van de KOE & Mugmetdegoudentand

●●○○○


SEKS(E)(N)


DE KOE & MUGMETDEGOUDENTAND





Door Piet van Kampen, gezien 20 november 2019

Ze hadden het beter haren gegeven, dat dier in het slotbeeld, om het er aan die haren bij te kunnen slepen, bij die fantasie over de toekomst die naar het verleden leidt, een fantasie die blijkt geeft van zo weinig begrip van de evolutietheorie dat mijn mond ervan openviel; ik griezel gauw dat geef ik onomwonden toe, en me te laten griezelen was waarschijnlijk de bedoeling, om me daarna in verwarring te laten afvragen of dat slotbeeld misschien ook ironisch was bedoeld.
Dat grote dier, dat uitgestorven dier zonder haren, krijgen we te zien nadat Lineke Rijxman de laatste woorden van de voorstelling al heeft uitgesproken. Nadat ze zich naar de toekomst heeft gefantaseerd, om precies te zijn naar 24 mei 2044, met een monoloog waarin voor de enige keer de naam valt van de schrijver die de twee gezelschappen voortdurend opvoeren in hun marketing, maar waarvan ze tot aan dat moment geen woord, geen letter, hadden gebruikt.
Want in die slotmonoloog heeft Rijxman het over de gevolgen van de klimaatverandering in 2044, en voert ze de dan 86-jarig Dries Van Noten op, een couturier uit Lier, die ze laat zeggen “zoals mijn goede vriend Goethe zegt 'gelukkig kan de mens slechts een bepaald deel van zijn ongeluk bevatten, wat daarboven gaat vernietigt hem of laat hem koud.'”
Het oorspronkelijk plan voor Seks(e)(n) was iets te doen met Die Wahlverwandtschaften van Goethe uit 1809. Maar de makers van de voorstelling – Natali Broods, Lineke Rijxman, Peter Van den Eede en Willem de Wolf – vonden die roman bij nader inzien 'ongelooflijk gedateerd'. Daarom besloten ze zelf een tekst te schrijven, een tekst die beter zou passen in 'deze tijd van LGBTQ+'. 
Het resultaat is een nogal matige voorstelling waarin de vier proberen het spanningsveld op te zoeken tussen iemands natuurlijke (seksuele) geaardheid en hoe iemands culturele identiteit is gevormd. Ze nemen daarbij steeds het persoonlijke als uitgangspunt en vergroten dat dan uit. 
Seks(e)(n) gaat dus eigenlijk vooral over de vier makers zelf. Maar door het voortdurend spelen met taal en door ironie in te zetten, zorgen ze er wel voor dat ze zich niet echt blootgeven.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: de KOE of naar Mugmetdegoudentand

Recensie: The Beauty Queen of Leenane van Toneelschuur Producties / Maren E. Bjørseth

●●●●●

 

THE BEAUTY QUEEN OF LEENANE

 

TONEELSCHUUR PRODUCTIES / MAREN E. BJORSETH

 

 

Door Piet van Kampen, gezien 14 november 2019

Waar zal ik beginnen? Want The Beauty Queen of Leenane is een voorstelling die in alle opzichten goed is. Bij het haar? Nee, dat over het haar komt later.
Leenane, een afgelegen dorp in Galway, Ierland, een godvergeten oord waar iedereen die de kans had al lang heeft gemaakt dat hij wegkwam. Boven aan een heuvel wonen de tot elkaar veroordeelde veertigjarige Maureen en haar zeventigjarige hulpbehoevende moeder Mag. Die twee hebben zo hun manieren om zowel hun frustratie als wat er nog rest aan genegenheid voor elkaar te uiten: voortdurende pesterijen, en af en toe een beetje geweld.
Waarom is dit zo'n goede voorstelling? Op de eerste plaats natuurlijk omdat The Beauty Queen of Leenane zo'n ontzettend goede tekst is. De Engels-Ierse Martin McDonagh schreef het stuk dat zowel intriest is als heel komisch in 1996. Maar het ademt de agressieve geest van de in de jaren tachtig naar Londen uitgeweken Ieren, een agressie die je bijvoorbeeld ook hoort in de muziek van de The Pogues.
Waarom nog meer? Het decor (van Janne Sterke) met de vochtplek op de vloer en alleen rekwisieten die echt nodig zijn. Maar met wel een (voor het publiek onleesbaar) piepklein tegeltje aan de muur met de spreuk 'Hoop op een half uur in de hemel voordat de duivel weet dat je dood bent'.
Vanwege de live uitgevoerde muziek ook (van Wilko Sterke). En de perfect gekozen kostuums (van Daphne de Winkel). Niet alleen de in het oog springende kleding als de feestjurk van Maureen (Keja Klaasje Kwestro), maar ook door de details, zoals het overhemd van Pato (Chris Peters), met de net iets te weide korte mouwen.
Maar vooral door het acteren. Hoe Jaqueline Blom de passief-agressieve lijdzaamheid van de moeder speelt, en hoe een ingehouden acterende Keja Klaasje Kwestro een dochter neerzet die haar moeder het liefst nu meteen zou willen vermoorden, maar die toch ook van haar houdt, want ja het blijft je moeder. Hoe Chris Peters (als Pato) lichaamstaal gebruikt om de onhandigheid van een man op vrijersvoeten uit te beelden. De manier waarop Krisjan Schellingerhout (als Ray) laat zien hoe iemand, in een dorp waar niks valt te beleven, een lichaam dat schreeuwt om te schoppen en te slaan, nog maar net in bedwang weet te houden.
Ik benijd de juryleden van de VSCD Toneelprijzen niet. Want hoe los je dit op? Als je zowel Jaqueline Blom als Keja Klaasje Kwestro zou willen nomineren voor de vrouwelijke hoofdrol, en zowel Chris Peters als Krisjan Schellingerhout voor de mannelijke bijrol. Vier acteurs uit dezelfde voorstelling! Een voorstelling die je eigenlijk ook zou willen selecteren voor het Nederlands Theaterfestival! Dat worden stevige discussies.
Regisseur Maren E. Bjørseth heeft een topprestatie geleverd. The Beauty Queen of Leenane, haar laatste voorstelling voor Toneelschuur Producties, is in alle opzichten subliem muziektheater.
Nou vergeet ik nog bijna dat haar. Het haar van Chris Peters en Krisjan Schellingerhout. Mogelijk geïnspireerd door de coupe van Sam Rockwell in de film Three Billboards Outside Ebbing, Missouri (tekst en regie ook van Martin McDonagh), en vooral natuurlijk om een kapsel mogelijk te maken dat past bij hun personages in The Beauty Queen of Leenane, hebben ze flink in hun haar laten knippen. Echt heel rigoureus. Daar is wel wat moed voor nodig geweest denk ik.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Toneelschuur Producties

Recensie: Kreutzer vs. Kreutzer van Amsterdam Sinfonietta & Orkater

●●●○○

 

KREUTZER VS. KREUTZER


AMSTERDAM SINFIONETTA & ORKATER

 

 

Door Piet van Kampen, gezien 13 november 2019

Beethoven componeert in 1803 een vioolsonate die hij opdraagt aan de Franse violist en dirigent Rudolphe Kreutzer. Die muziek inspireert Tolstoi tot zijn novelle De Kreutzersonate (1889). Dat verhaal van Tolstoi zet Janáček vervolgens aan tot het componeren van zijn strijkkwartet Kreutzersonate (1923).
'Laat ik me even voorstellen' zegt een man tegen zijn medereizigers in de trein naar Moskou, 'Pozdnysjev is mijn naam. U zult wel van me hebben gehoord. Ik heb mijn vrouw vermoord.’ In zijn novelle De Kreutzersonate vertelt Tolstoi het verhaal uitsluitend vanuit het perspectief van Pozdnysjev, van de man dus die gevangen zit in het idee dat zijn vrouw overspel heeft gepleegd met haar vioolleraar. Van de man die door de blikken die de twee elkaar toewerpen bij het instuderen van Beethovens Kreutzersonate definitief tot zijn daad wordt gedreven.
Voor haar tekst in het eerste deel van Kreutzer vs. Kreutzer heeft de Britse toneelschrijfster Laura Wade (1977) dat perspectief van Tolstoi's novelle overgenomen. Anniek Pfeifer, als de echtgenote van Pozdnysjev, en Stefan Rokebrand als haar vioolleraar - zittend aan weerszijden van het muziekensemble - laten tussen de delen van Beethovens sonate horen wat zich in de rijke fantasie van Pozdnysjev tussen zijn vrouw en de muziekleraar zou hebben afgespeeld.
In het tweede deel, bij Janáček, laat Wade de vioolleraar en Pozdnysjevs vrouw in eerste instantie dezelfde woorden zeggen als aan begin van het eerste deel. Maar dat verandert, het perspectief verschuift naar dat van de echtgenote: de vermeende verleidster slaat terug.
Bij Beethovens Kreutzersonate gespeeld door een pianist en een violist voel je vanaf de eerste noten wat Tolstoi in zijn novelle bedoelt, dat dit 'gevaarlijke muziek' is, muziek die de zinnen zo prikkelt dat losbandigheid haast onvermijdelijk is. In het arrangement voor viool en strijkensemble (van Tognetti) dat Amsterdam Sinfonietta laat horen is dat effect er veel minder. De spanning die er wel is tussen viool en piano vervlakt door die overdaad aan strijkers. En omdat Wade's tekst in dit deel af en toe een beetje banaal is, en regisseur Leopold Witte de acteurs heeft vastgepind in hun stoelen, valt het deel voor de pauze me nogal tegen.
Bij Janáčeks strijkkwartet na de pauze zorgt de versie voor strijkorkest niet voor vervlakking. Integendeel, zowel muzikaal als visueel wordt het er juist interessanter door. Vijf eerste violen simultaan aan de ene kant, vier heftig reagerend cello's unisono daartegenover. Spannend, ook om te zien. Wade's tekst is door de verschuiving van perspectief nu veel verrassender, en regisseur Leopold Witte laat de twee acteurs nu ook nog eens wel bewegen en wel fysiek op elkaar reageren.
Kreutzer vs. Kreutzer van Amsterdam Sinfonietta & Orkater is muziektheater met twee gezichten, zowel muzikaal als theatraal. Het eerst deel valt tegen, maar het deel na de pauze maakt gelukkig veel goed.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Orkater

Recensie: Wie is bang van NTGent / Koen De Sutter & Tom Lanoye

●●●○○

 

WIE IS BANG


NTGENT / KOEN DE SUTTER & TOM LANOYE

 

 

Door Piet van Kampen, gezien 9 november 2019

Twee acteurs op leeftijd, Jo en Denise, halen applaus in een lang niet uitverkochte zaal ergens in de provincie. Dan zet Jo (Han Kerckhoffs) Monday, Monday van The Mama's & The Papas op, en begint de speelvloer schoon te vegen. Denise (Els Dottermans) ploft neer in een stoel: ‘Wat een kutstuk! Jozef Maria en hun godverdomese fucking kindeke djiezes nog aan toe, zeg… Wat een overroepen, godgeklaagd en totaal afgelebberd klotestuk!’ Tom Lanoye's Wie is bang begint dus net als Edward Albee's Who's Afraid of Virginia Woolf? met het aanroepen van de Here Jezus.
Wie is bang speelt zich af in de wereld van het theater. En waar bij Albee de jonge witte wetenschappelijk medewerker Nick en zijn vrouw Honey op de afterparty van George en Martha komen opdagen, verschijnen bij Lanoye na de voorstelling de gekleurde acteurs Soufian (Tarikh Janssen) en Sibel (Dilan Yurdakul) om bij Jo en Denise auditie te doen. Want aan de subsidie voor de herneming van het stuk waarmee Jo en Denise al twintig jaar rondreizen, is voor het volgende seizoen de voorwaarde diversiteit verbonden.
Als voorbereiding voor Wie is bang sprak Lanoye uitvoerig met de vier acteurs. Over leven, liefde en het theatervak. Professionele ervaringen en persoonlijke ontboezemingen van de vier acteurs schemeren dan ook door in de tekst. Van de een meer dan van de ander. Want Dottermans en Kerckhoffs laten uitsluitend wat van zichzelf zien als het gaat over hun vak, bij de meer persoonlijke thema's mogen ze van Lanoye veilig schuilen achter een muur van vet aangezette grove beledigingen die zo over the top zijn dat ze daardoor geen greintje pijn doen. Geestig is dat wel. Maar meer dan Spielerei met taal is het niet.
Pas na drie kwartier, bij de dialoog tussen de witte Jo en de gekleurde Soufian, wordt het voor het eerst een beetje spannend. Jo neemt woorden in de mond waarbij je denkt 'oei, dat kan echt niet'. Maar die foute racistische opmerkingen worden onmiddellijk met ironie gerelativeerd. Het is of Lanoye terugschrikt. Alsof hij een toneeltekst die de pretentie lijkt te hebben het commercieel uitbuiten van toneelklassiekers te bekritiseren, toch ook zelf commercieel interessant wil houden.
Wat later, bij de dialoog waarin de oudere ervaren acteur Jo zich opwerpt als mentor voor de jonge onervaren actrice Sibel, een scène die verwijst naar seksueel misbruik op toneelacademies, gebeurt iets vergelijkbaars. Nu is het de regie van Koen De Sutter die aan de handrem trekt om te voorkomen dat het voor het publiek echt ongemakkelijk wordt.
Wat me behalve de vaak originele en verrassende taalgrappen het meest boeit in Wie is bang is het acteren van Tarikh Janssen. Deze jonge acteur heeft niet alleen veel meer en veel gevoeligere persoonlijke ervaringen ingebracht dan de andere drie, ook in zijn spel durft hij het een en ander te laten zien. Een acteur en theatermaker dus waar we nog veel mooie dingen van kunnen verwachten.
Met als banier de NTGent-slogan Create your own classics is Lanoye met Wie is bang het duel aangegaan met Albee's klassieker uit 1962. Maar Wie is bang blijft een vernuftig en vermakelijk taalspel zonder echte stellingnames.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: NTGent

Recensie: Orestes in Mosul van NTGent / Milo Rau

 

●●●○○

 

ORESTES IN MOSUL


NTGENT / MILO RAU

 

 

Door Piet van Kampen, gezien 29 oktober 2019

Zeven jaar geleden zag ik voor het eerst een voorstelling van Milo Rau, Hate Radio. Mijn recensie eindigde toen zo: “Mijn probleem (…) is niet de relevantie van het onderwerp. Het probleem is dat in een theater iets een theatervoorstelling zou moeten worden. En dat wordt Hate Radio niet. Omdat Rau niet verder komt dan een reconstructie. (…).” *
Nu ik inmiddels meer werk van hem heb gezien, weet ik dat 'reconstructie' een te onnauwkeurig begrip was. Ik weet nu dat Rau altijd, in elke voorstelling, van historische gebeurtenissen bewust re-enactments maakt. Dat hij door ze kunstmatig te maken, door ze in scène te zetten, bij de toeschouwers de drang om er betekenis uit te halen wil stimuleren. Want Rau is meer dan theatermaker, hij is ook journalist, documentalist, activist. En vooral propagandist. Rau wil met het theater dat hij maakt niets minder dan ingrijpen in het wereldgebeuren, hij wil met zijn theater de geschiedenis van de mensheid veranderen.
Met zijn voorstelling Orestes in Mosul maakt Milo Rau voor het eerst gebruik van een bestaande toneeltekst, de Oresteia. In die klassieke trilogie van Aeschylus zette de Trojaanse oorlog een opeenvolging van bloedvergieten in gang, waarbij een gewelddadige afrekening steeds weer tot een volgende leidde. Totdat uiteindelijk in het derde deel, in het democratische Athene, de kringloop van wraak en revanche doorbroken werd door verzoening en rechtspraak.
Met het verweven van die Griekse sage met de hedendaagse tragedie van de miljoenenstad Mosul in Irak, probeert Rau nabestaanden van de slachtoffers van de IS te winnen voor een eerlijke berechting, hoewel de Iraki die hij spreekt hem erop wijzen hoe corrupt de rechtspraak in hun land is. Ook nu wil Rau door het samen met Iraki creëren van een voorstelling, ingrijpen in het wereldgebeuren. Ook in Orestes in Mosul is Rau boven alles propagandist.
Johan Leysen komt op en vertelt dat hij honderd uur beeldmateriaal met executies door de IS heeft bekeken en daar veel van heeft geleerd. Nadat hij ons met gestrekte wijs - en middelvinger heeft laten zien hoe je vakkundig een nekschot geeft, vertelt hij dat het hem verraste dat het zo lang duurt om iemand door verwurging om het leven te brengen. De voorstelling is dan nog geen vijf minuten bezig. Het is muisstil in de zaal.
De manier waarop na deze indrukwekkende openingsmonoloog, zowel in de opgenomen beelden als in de op het podium geacteerde scènes, de verhalen van de Iraki in Mosul en die van Agamemnon in elkaar worden gevlochten, lijdt helaas onder iets te veel herhalingen. Te vaak wordt wat op film al is getoond op het podium bijna letterlijk herhaald. Dat neemt niet weg dat wat er te zien is indruk blijft maken, ook al omdat het nou eenmaal om gruwelijke gebeurtenissen gaat.
Tot slot, onder verwijzing naar het citaat over de eerste voorstelling van Milo Rau die ik zag: ik ben niet ongevoelig voor wat de inwoners van Mosul meegemaakt hebben en nog zullen meemaken. Maar ik ben en blijf vooral theaterliefhebber. Dus voor mij is de manier waarop de acteurs Johan Leysen (Agamemnon), Elsie de Brauw (Klytaimnestra), Bert Luppes (Aigisthos) en Susana AbfdulMajid (Kassandra) met veel stiltes, een minimum aan woorden, en vooral met subtiele mimiek, de terugkeerscène uit de Oresteia spelen, toch het hoogtepunt van deze weliswaar indrukwekkende, maar door de herhalingen wat te trage voorstelling.
* In Hate Radio laat Milo Rau zien hoe de presentatoren van de Rwandese Hutu-radiozender RTLM in 1994 dag in dag uit, tussen het draaien van platen door, schaafden aan de ontmenselijking van de Tutsi’s. En hoe ze hun luisteraars opriepen om ‘die kakkerlakken in stukken te hakken.’ In honderd dagen tijd werden in dat jaar in Rwanda bijna een miljoen Tutsi’s op gruwelijke wijze vermoord.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: NTGent