Theaterverhaal: Verstoorde stilte bij Conversations (at the end of the world) van Het Zuidelijk Toneel en Kris Verdonck

 

CONVERSATIONS (AT THE END OF THE WORLD) 

 

ZUIDELIJK TONEEL EN KRIS VERDONCK



Door RiRo, gezien 26 september 2017

De voorstelling Conversations (at the end of the world) van Het Zuidelijk Toneel en Kris Verdonck is een met een muziekstuk vergelijkbare compositie van vier elementen: zwarte sneeuw, live uitgevoerde pianomuziek, korte anekdotes zonder pointe van Daniil Charms, en stilte. Bij die stiltes, waarvan de eerste al beduidend langer duurt dan de ruim vierenhalve minuut bij 4'33'' van John Cage, gebeurt er op het podium helemaal niks, geen beweging, geen geluid, niks.

In een uitverkochte concertzaal, en dan ook nog het liefst in een uitvoering door een groot symfonieorkest, komt 4'33'' van John Cage het best tot zijn recht. Al die musici met hun instrumenten in de aanslag, zonder geluid te produceren, zonder ook maar de geringste beweging te maken. Een zaal vol toeschouwers van wie niemand kucht, niemand ook maar een millimeter gaat verzitten. Dat maakt die compositie zo indrukwekkend. Met zoveel mensen bij elkaar volledige stilte ervaren, dat doet iets met je. Wat dat is, zal niet voor iedereen hetzelfde zijn, maar ik kom dan in een soort meditatieve rust.

En ook het publiek vanavond bij Conversations (at the end of the world) in de Rabozaal van de Stadsschouwburg Amsterdam blijft meteen al bij de eerste lange stilte op het podium, die meer dan tien minuten duurt, muisstil en bewegingloos. Niet iedereen zal het op dezelfde manier hebben gedaan, maar ik probeerde bij die stilte de dreunende basgeluiden die doorklinken vanuit De Melkweg te negeren door een aantal keer volledig uit te ademen en dan weer rustig in te ademen.

Maar ik had die voorstelling toch liever in een echt stille zaal willen meemaken.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Het Zuidelijk Toneel

Recensie: Het lijden van de jonge Werther van Toneelschuur Producties/Eline Arbo

●●○○○

 

HET LIJDEN VAN DE JONGE WERTHER


TONEELHUIS PRODUCTIES / ELINE ARBO



Door RiRo, gezien 23 september 2017

In Goethe's roman Die Leiden des jungen Werthers (1774) beschrijft Werther in brieven aan 'Wilhelm' (waardoor het de vorm heeft van dagboekfragmenten) wat er in hem omgaat nadat hij in het (fictieve) stadje Wahlheim op slag verliefd is geworden op Lotte. Die helaas al verloofd blijkt met Albert. Ook nadat Lotte met Albert is getrouwd, komt Werther veelvuldig op bezoek. Hij blijft zijn hartstocht boven zijn verstand stellen en blijft dus lijden onder zijn verliefdheid. 

Als Lotte hem tenslotte, twintig maanden na hun kennismaking, dringend verzoekt om de frequentie van zijn bezoeken wat te verlagen, vindt Werther dat hij geen keus meer heeft. Na nog één vergeefse poging waarbij hij Lotte innig kust, leent hij met een smoes een van Alberts wapens en pleegt daarmee zelfmoord.

Regisseur Eline Arbo (1986) zorgde zelf voor de bewerking van deze klassieker van Goethe. Ze handhaaft daarbij de briefvorm en laat Werther zijn monologen dus steeds met een datum beginnen. Dat werkt heel goed. Ook haar aanpassingen en moderniseringen in de tekst, zoals de dialoog tussen Werther en Albert over romantische liefde (die wat doet denken aan wat filosoof Jan Drost daarover schrijft in Het romantisch misverstand) zijn heel geslaagd.

Wat me ook goed bevalt is het acteren van Victor IJdens. Met zijn tekstbehandeling, zijn mimiek en zijn lichaamstaal weet hij vanaf het begin de volledig door zijn gevoel beheerste Werther heel overtuigend neer te zetten.

Lotte blijkt, als Werther haar ontmoet, voor haar jongere broertjes en zusjes te zorgen, omdat haar moeder is overleden. Dat decorontwerper Juul Dekker plastic kinderspeelgoed heeft gebruikt, is dus niet zo'n gek idee. Vooral niet omdat dat speelgoed op zo'n manier gerangschikt blijkt te zijn dat het, nadat een deel ervan omhoog is getrokken, het landschap verbeeldt waar Werther zo verrukt over is.

Allemaal lovende opmerkingen. Waarom dan geen vier of vijf van die groene ballen? Waarom maar twee? Dat ga ik nu toelichten.

Behalve het plastic speelgoed dat vastzit aan de achterwand, ligt er ook allerlei ander plastic speelgoed op de vloer. De drie acteurs pakken regelmatig zo'n stuk speelgoed op. Dat voegt zelden iets toe. Integendeel, meestal verstoort het alleen maar het verhaal over Werthers lijdensweg.

Victor IJdens speelt zijn personage Werther op een manier die volledig recht doet aan Goethe's roman. Maar regisseur Arbo laat de twee andere acteurs, Diewertje Dir (als Lotte) en Sander Plukaard (als Albert) te pas en te onpas iets lolligs doen. Dat contrast in speelstijl doet de voorstelling geen goed. Sterker nog, daarmee haalt Arbo haar voorstelling steeds weer onderuit.

Dat maakt ze nog erger door Dir en Plukaard ook af en toe de spelende broertjes en zusjes van Lotte te laten verbeelden (ik neem tenminste aan dat dat de reden is voor dat kinderachtige gedoe met die ballen en die badmintonrackets). En dan zijn er ook nog al die onderbrekingen met liedjes die op de een of andere manier iets met het thema hartstocht of verliefdheid te maken hebben.

Het lijkt wel of Arbo bang is dat haar voorstelling te serieus wordt, dat ze daarom de monologen van Victor IJdens met iets luchtigs wil afwisselen. Jammer. Want zonder dat onnodig lollige en dat onnodig kinderachtige, en zonder die vertragende muzikale onderbrekingen, zou Het lijden van de jonge Werther een goede voorstelling zijn geweest. Jonge regisseurs moeten natuurlijk de tijd krijgen om te experimenteren, om zo al doende hun eigen stijl te ontwikkelen. Dat geldt ook voor Eline Arbo. Ik ben dus heel benieuwd naar haar volgende regie.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Toneelschuur Producties

Recensie: Zielzoekers van Theater Malpertuis & Toneelhuis/Mokhallad Rasem en Grensgeval van Toneelhuis/Guy Cassiers & Maud Le Pladec

●●●○○

 

ZIELZOEKERS VAN THEATER MALPERTUIS & TONEELHUIS / MOKHALLAD RASEM

 

EN

 

GRENSGEVAL VAN TONEELHUIS / GUY CASSIERS & MAUD LE PLADEC




Door RiRo, gezien 20 september 2017

Theatermaker Mokhallad Rasem vluchtte in 2005 uit Irak en verblijft daarna eerst in een asielzoekerscentrum. Twaalf jaar later, begin 2017, gaat Rasem weer naar een asielzoekerscentrum. Deze keer in het West-Vlaamse Menen. Nu is hij daar niet als vluchteling maar als kunstenaar. Hij blijft er zes weken en sprokkelt verhalen van de bewoners. De Nederlandse première van het resultaat daarvan, Zielzoekers, is vanavond in de grote zaal van de Stadsschouwburg Amsterdam. Voorafgaand aan Zielzoekers, in dezelfde zaal, Grensgeval, een bewerking van Die Schutzbefohlenen van Elfriede Jelinek uit 2013 door Toneelhuis/Guy Cassiers.

In Grensgeval zijn geen personages, geen dialogen. En zoals gebruikelijk bij teksten van Jelinek zijn de woorden genadeloos en cynisch. Vier acteurs (Katelijne Damen, Abke Haring, Han Kerckhoffs en Lukas Smolders) zitten aan een tafel en spreken die genadeloze woorden: Over zevenentwintig vluchtelingen op een boot. De dieselmotor die het begeeft. Wind die er niet is. Het idee om een klein meisje te offeren. In een choreografie van Maud Le Pladec verbeelden ook zestien dansers van het Conservatorium in Antwerpen de moeizame tocht van de bootvluchtelingen.

Achter de dansers projecties van vluchtelingen die de oversteek hebben overleefd en in Europa zijn, maar ook projecties van andere nieuwsflitsen. De vier acteurs maken zich los van de tafel en lopen door de groep dansers. Ze geven commentaar: 'Een kist.' 'Een knuffelbeer.' 'Daar heeft ze nu meer aan dan in haar land van herkomst.' De tekst blijft cynisch. De hoofdkleur blijft zwart. Ook in het decor en in de kleding. Aan het slot integreren de vier acteurs volledig in de groep dansers. Een hoopvol einde waarmee Cassiers toch wat afstand neemt van Jelineks cynisme.

Een half uur na Grensgeval begint Zielzoekers. Nu is wit de hoofdkleur. Mokhallad Rasem loopt rond in een decor van wit papier, overal dat witte papier, ook op de vloer. Met op dat papier heel veel snel met houtskool geschetste gezichten. Maar ook met deze tekst: 'Lieve ziel laat me niet alleen, blijf bij mij.' Na een woordloze performance door Rasem kijken we naar de in elkaar overvloeiende beelden van de interviews die hij maakte in dat asielzoekerscentrum.

Zielzoekers is dus meer film dan theater. Maar het is een hartverwarmende film. Want bij bijna iedereen in het asielzoekerscentrum overheerst hoop, overheerst het vertrouwen dat als je eenmaal verblijfspapieren hebt, je een nieuw leven kunt beginnen. Aan de manier waarop de asielzoekers in Menen met hem praten is te zien hoe dicht Mokhallad Rasem met zijn zachte aanpak bij hun gevoel is kunnen komen. Zijn film eindigt met woordeloze close-ups, hij zoomt met zijn camera net zo lang in op een gezicht tot er een glimlach op verschijnt.

Grensgeval raakte me niet, daarvoor is het te afstandelijk. Maar van Zielzoekers ben ik onder de indruk. Ook door de goed gekozen muziek is het een kunstwerk geworden dat een abstract begrip als asielzoekers een gezicht geeft. En een ziel.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Toneelhuis

Recensie: Het verzamelde werk van William Shakespeare (ingekort) van Het Nationale Theater / Theu Boermans

 

●●●●○

 

HET VERZAMELDE WERK VAN WILLIAM SHAKESPEARE (INGEKORT)

 

HET NATIONALE THEATER / THEU BOERMANS



Door RiRo, gezien 8 september 2017

Bij Shakespeare denk je toch aan diepgravende tragedies en komedies. Misschien zelfs aan talige stukken vol metaforen. Of aan historische koningsdrama's over recht en onrecht. Al die tragedies en komedies, al die 37 stukken van Shakespeare, zo inkorten dat je ze op één avond kunt spelen. Kan dat? Drie acteurs die de in totaal 1834 personages uit die stukken vertolken? Ja, dat blijkt te kunnen! De voorstelling Het verzamelde werk van William Shakespeare (ingekort) is het bewijs. Je kunt die 37 stukken zo comprimeren en zo spelen dat het een hilarische klucht wordt, die zo grappig is dat je als toeschouwer voortdurend in de lach schiet.

Dertig jaar geleden ging The Complete Works of William Shakespeare (abridged) van het rondreizende Amerikaanse theatergezelschap Reduced Shakespeare Company in première. En ze spelen het nog steeds. Toen Reduced Shakespeare Company zo'n twintig jaar geleden Nederland aandeed, zag ik het. Wat ik me daar nu nog van herinner, is vooral dat ik heel veel heb gelachen, en dat de drie acteurs alle drie heel soepel bewegende rondspringende mannen waren.

In Den Haag bij de première van Het verzamelde werk van William Shakespeare (ingekort) heb ik weer ontzettend moeten lachen. Ook de Nederlandse bewerking is hilarisch. Ik weet niet meer of ik me dat twintig jaar geleden ook al realiseerde, maar dit stuk is een slimme mix van theater voor highbrow Shakespearekenners en voor mensen die alleen een globale kennis hebben van het werk van Shakespeare.

Toen ik weer thuis was, heb ik op YouTube de integrale registratie van het Amerikaanse origineel even bekeken. Wat meteen opvalt, is hoe dicht vertaler Rezy Schumacher en regisseur Theu Boermans in hun bewerking bij het origineel blijven. Met alleen hier en daar een verwijzing naar typisch Nederlandse zaken als GTST en Heel Holland Bakt.

Het verzamelde werk van William Shakespeare (ingekort) begint vrij rustig. Met eerst een inleiding door een Shakespearekenner en dan Romeo en Julia. Bij Titus Andronicus als kookprogramma en daarna Othello gaat het tempo al wat omhoog. Vanaf de compilatie van Shakespeare's 16 komedies gaat het full speed. En dat blijft zo.

Ook in Het verzamelde werk van William Shakespeare (ingekort) staan maar drie acteurs. Maar anders dan in het Amerikaanse origineel zijn die niet alle drie gezegend met een soepel lichaam. Jappe Claes en Vincent Linthorst moeten het dan ook meer hebben van hun tekstbehandeling en mimiek dan van hun uitbundige lichaamstaal.

Daarmee kom ik bij de absolute uitblinker in deze voorstelling, bij de acteur die laat zien dat hij in dit genre van ongekend hoog niveau is. Want het is vooral dankzij het fenomenale acteren van Bram Suijker dat Het verzamelde werk van William Shakespeare (ingekort) de hilarische voorstelling is geworden die het is.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Het Nationale Theater

Recensie: Hamnet van Dead Centre

●●●●● 

 

HAMNET 

 

DEAD CENTRE

 


Door RiRo, gezien 24 augustus 2017

Hamnet, het is geen typfout, is de nieuwste voorstelling van Dead Centre waarin we kennismaken met Hamnet, de zoon van William Shakespeare die op elfjarige leeftijd overleed. Drie jaar daarna schreef de toneelschrijver Hamlet. Of het verdriet na het overlijden van zijn enige zoon (Hamnet had een tweelingzus, Judith, en een oudere zus, Susanna) Shakespeare aanzette tot het schrijven van Hamlet, is onduidelijk. Maar als publiek ontkomen we er niet aan om bij Hamnet aan Hamlet te denken. En daar maken de theatermakers Ben Kidd en Bush Moukarzel van het Ierse gezelschap Dead Centre op ingenieuze wijze gebruik van.

Hamnet komt op. Een scholier in een hoody, met in zijn rugzak het verzamelde werk van zijn vader, en in zijn broekzak het nieuwste type smartphone. Op een plek buiten ruimte en tijd - hij zou nu 500 jaar zijn maar is nog steeds elf - gooit hij voor de drieënnegentigmiljoenste keer een bal tegen de muur. Want op zijn smartphone heeft hij iets gelezen over het tunneleffect in de kwantummechanica. Wie weet kan hij op de een of andere manier 'de tunnel door' om zijn vader te vinden. Of zijn vader de tunnel door om hem te vinden. Ook als hij in een toneelstuk van zijn vader iets niet begrijpt, pakt hij zijn smartphone. In dat geval om Google een vraag te stellen.

De elfjarige Ollie West speelt Hamnet. Het is haast niet te geloven dat zo'n jonge acteur een voorstelling, die voor het grootste deel een solovoorstelling is, kan dragen. West zegt zijn teksten met precies die lichte ironie die nodig is. Dat alleen al is heel bijzonder. Maar als later in de voorstelling een projectie van (de geest van) zijn vader (gespeeld door Bush Mourkazel) wordt vertoond, heeft West een heel nauwkeurige timing van zijn bewegingen nodig in de dialoog met wat er achter hem gebeurt. Ook dat doet hij prefect.

Technisch is Hamnet een hoogstandje. Met een combinatie van live acteren, opgenomen beelden, en live video worden de twee werelden opgeroepen, de twee uiteinden van 'de tunnel'. Met aan de ene kant Hamnet en aan de andere zijn vader, aan de ene kant de levenden en aan de andere kant (de geesten van) de doden.

Hamnet van Dead Centre blijkt uiteindelijk niet alleen te gaan over wat een kind zich voorstelt bij volwassen worden en volwassen zijn, maar ook over de vraag hoe je omgaat met de dood. De beroemde vraag uit Shakespeare's Hamlet 'to be or not to be' wordt in Hamnet op allerlei manieren onderzocht, maar blijft uiteindelijk onbeantwoord. Ontmoet Hamnet de geest van zijn vader aan het eind van het stuk, of Shakespeare de geest van zijn zoon? Wie van de twee is, en wie van de twee is niet?

Net als vorig jaar toen het meesterlijke Chekhov's First Play van Dead Centre in Nederland alleen in Groningen te zien was, stond ook Hamnet dit jaar alleen een paar dagen op Noorderzon geprogrammeerd. Ik denk dat het tijd wordt dat ook het publiek elders in Nederland kan kennismaken met het werk van Dead Centre.

Gezien op NOORDERZON

Hamnet van Dead Centre ging in april 2017 in première in de Schaubühne in Berlijn.