Toneelrecensies, theaterverhalen, en andere stukken van toneelrecensent RiRo
Van de voorstellingen die ik dit seizoen zag, maakten deze de meeste indruk:
1. Opening Night van DE HOE
2. Superposition van Toneelschuur Producties / Vanja Rukovina
3. Op hoop van zegen van Dood Paard
4. Desire van Louis Janssens
5. (V) van De Nwe Tijd / Rosa Vandervorst en Freek Vielen
Door Piet van Kampen, gezien 19 juni 2024
Zelfs op het Holland Festival kun je niet volledig ontsnappen aan voetbal. In het vijfde van de acht tableaus van Melencolia staat de kopstoot van Zinedine Zidane in de WK-finale van 2006 centraal.
We zien in dat deel, Le chant de Zidane, een vervaagde projectie van de actie van Zidane, terwijl we luisteren naar een tekst van de Franse auteur Jean-Philippe Toussaint. Die ziet in wat de allerlaatste actie van de Franse voetballer zal zijn een uiting van melancholie. De scheidsrechter trekt dan ook niet de rode kaart maar de zwarte.
Melencolia wordt uitgevoerd door veertien musici van Ensemble Modern en een zeskoppig koor en verkent het thema melancholie in een eclectische mengelmoes van ironie, kitsch en cliché. Geluids-, licht-, lichaams- en beeldbronnen zijn daarbij in een voortdurend transformatieproces.
De muziek is fenomenaal en wordt briljant uitgevoerd. Het visuele sluit daarbij aan, ook wat we te zien krijgen is hectisch, grappig en ontroerend. Maar er gebeurt vaak net iets te veel tegelijkertijd. Die overvloed aan beelden wordt op den duur contraproductief.
Gezien tijdens HOLLAND FESTIVAL
Door Piet van Kampen,14 juni 2024
Ik leerde René kennen op 10 februari 2007. Omdat ik heel boos was. En daarom de zaal van de Stadsschouwburg Groningen had verlaten en in het café van de schouwburg was gaan zitten.
Toen de voorstelling was afgelopen, kwam er een vriendelijk glimlachende man het café binnen, die ik herkende als medewerker van de schouwburg, zijn naam of zijn functie wist ik niet.
Ik sprak hem, nog steeds geïrriteerd, aan met de vraag wie er verantwoordelijk was voor het programmeren van dat vreselijke 'The World in Pictures' van Forced Entertainment. Ik, was zijn antwoord, en hij stelde zich voor, René van der Pluijm, ik ben de programmeur.
We dronken een biertje, en nog een biertje, en gingen uiteindelijk als vrienden uit elkaar.
Een maand later, op 12 maart 2007, toen ik uit een voorstelling in de grote zaal kwam, stond René me op te wachten. Ik moest perse mee naar een voorstelling in Het Kruithuis, de kleine zaal van de schouwburg in Groningen, die op het punt stond te beginnen. Ik wilde al naar de uitgang lopen om buitenom te gaan zoals ik gewend was, maar we gingen binnendoor.
We waren precies op tijd en zagen daar 'Kijk mama, ik dans' van Vanessa Van Durme. Toen het was afgelopen en ik dacht dat ik nu, na twee voorstellingen, eindelijk naar huis kon, stelde René me voor aan Vanessa.
Dat patroon zou zich vanaf dat moment herhalen, eerst in Groningen en later, toen René daar programmeur was, in Amsterdam: Kom mee, ik stel je voor aan.
Bij internationale voorstellingen vertrouwde ik blindelings op zijn advies. Door René zag ik veel heel goede voorstellingen die ik anders had gemist.
Voor mij als zij-instromer in de toneelwereld was René een altijd opgewekte mentor. Die ik heel erg ga missen.
Door Piet van Kampen, gezien 10 mei 2024
Het is gruwelijk. Echt heel gruwelijk.
Amber Wiznitzer die begin mei voor NRC naar Gent ging, lukte het niet om te blijven kijken: 'Wanneer indaalt dat op deze eerste horrordood nog vier zullen volgen, zie ik me genoodzaakt iets te doen wat ik nog nooit vóór het eind van een voorstelling heb gedaan. Ik verlaat de zaal.' *
Ik zie Medea's kinderen in Amsterdam met de groene cast, dus met onder meer Juliette Debackere (2014) als verteller, Elias Maes (2013) als kenner van de Griekse tragedies en Bernice Van Walleghem (2012) als moordenaar.
De voorstelling begint met een "nagesprek" onder leiding van Peter Seynaeve. Vijf van de zes kinderen (doen alsof ze) reflecteren over wat ze net gespeeld hebben. De zesde, Helena Van de Casteele (2010), is, horen we, nog aan het douchen. Na het echte slotdeel begrijpen we de betekenis van die mededeling. Dit eerste deel van de voorstelling, het "nagesprek", is verhelderend. En geestig. Er wordt door het publiek vaak gelachen. Dan nog wel.
Het doek gaat open voor het middendeel. Daarin wordt het klassieke verhaal over Medea versneden met een recentere filicide, die door Geneviève Lhermitte. In dit deel zien we de zes kinderen vaak én live acteren én in door Peter Seynaeve live gefilmde beelden. Peter Seynaeve, op z'n knieën, en de camera zijn dan steeds duidelijk zichtbaar.
Het slotdeel duurt ongeveer een kwartier. In dat laatste deel blijkt dat het klassieke verhaal over Medea voor Milo Rau vooral een kapstok was voor een van zijn favoriete theatrale middelen, het re-enactment. In dit geval een realistisch re-enactment van een vijfvoudige kindermoord in Nijvel.**
Net als Amber Wiznitzer, die na de moord op het eerste van de vijf kinderen de zaal verliet, vind ik het gruwelijke laatste kwartier van Medea's kinderen onverdraaglijk. Om het desondanks vol te houden, probeer ik vooral technisch te kijken. Wat mislukt. De bloederige beelden van het doorsnijden van de vijf kelen spoken nog steeds door mijn hoofd.
Het is bedrog. Begrijpelijk. Maar wel bedrog.
Maar daardoor zie ik wel dat het overvloedig gebruik van live streamen van wat er op het podium gebeurt in het middendeel ook bedoeld was om ons te conditioneren. Zodat we ervan uitgaan dat het realistisch overkomende gekrijs, gehijg en gestik van Juliette Debackere en de vier anderen kinderen in het slotdeel live wordt gespeeld.
Maar de vijf scènes in het slotdeel worden grotendeels 'gespeeld' en 'gefilmd' achter het kleine huisje op het podium, buiten ons blikveld. Na elke moord wordt het bebloede lijk vanachter dat huisje naar het voor ons wel zichtbare deel van het podium gedragen of gesleept. Na de vijfde en laatste moord komt Seynaeve met zijn camera te tevoorschijn en filmt dat laatste lijk. Het heeft er veel van weg dat dat vooral is bedoeld om te voorkomen dat we doorhebben dat het in dit deel voornamelijk om vooraf opgenomen beelden gaat.
* Amber Wiznitzer, NRC online 8 mei 2024, in de krant 10 mei 2024.
** Op 28 februari 2007 roept Geneviève Lhermitte haar vijf kinderen, Yasmine (14), Nora (12), Myriam (9), Mina (7) en Mehdi (3), een voor een bij zich en snijdt ze de keel door. De kinderen proberen zich te verzetten, maar maken geen schijn van kans. Lhermitte wil daarna zelfmoord te plegen, dat mislukt.
De beelden van de lijkschouwingen hakken er bij de rechtszaak stevig in. De juryleden moeten regelmatig wegkijken om het vol te houden. Ook Lhermitte zelf trekt het op een bepaald moment niet meer: “Stop, stop, stop. Ik kan het niet meer aanzien.” Ze wordt veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf.
In mei 2019 komt Lhermitte na twaalf jaar opsluiting vrij. Aan die vrijlating is als voorwaarde verbonden dat ze de cel pas mag verlaten wanneer er voor haar een plaats vrijkomt in een gesloten psychiatrische instelling. Daar wordt vier jaar later haar aanvraag voor euthanasie gehonoreerd. Op 28 februari 2023, precies zestien jaar na haar vijfvoudige filicide, sterft ze.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: NTGent
Door Piet van Kampen, gezien 12 april 2024
Theatermaker Mokhallad Rasem (1981) vluchtte in 2005 vanuit Irak naar België. In 2017 zag ik voor het eerst een voorstelling van hem, Zielzoekers, waarin hij onder meer beelden liet zien van interviews die hij maakte in een asielzoekerscentrum in het West-Vlaamse Menen. Ik was onder de indruk van de zachtheid waarmee hij zijn vragen stelde.
Magne van den Berg (1967) is toneelschrijver, met in het begin van haar schrijverscarrière fraaie titels als De lange nasleep van een korte mededeling (2007) en Mijn slappe komedie voor vier mensen, een handjevol personeel en een tafel die niet vrijkomt (2009). Toen ik die twee voorstellingen had gezien, was ik meteen fan van de manier waarop ze het komische inzette om het tragische erachter te laten zien.
Kuno Bakker en Manja Topper van Dood Paard vroegen Van den Berg om een tekst over een broer en zus in het huis van hun vader die op sterven ligt. Zo'n uitgangspunt staat natuurlijk garant voor een verbaal gevecht over oude irritaties, die door de emoties van zo'n moment, en met de hulp van de nodige drank, uitvergroot worden.
Geen originele invalshoek voor een toneeltekst dus. Maar als je de schrijverskwaliteiten van Van den Berg en de ervaring van Bakker en Topper samenvoegt, krijg je, ook met zo'n al vaak gebruikt recept, een smakelijke voorstelling.
Wat BYE BYE DADDY a family business meer maakt dan dat, is de inbreng van Mokhallad Rasem. Hij werd erbij gehaald om de partner van de zus te spelen. Tijdens de voorbereiding viel hem de hardheid van als grappig bedoelde zinnen op. Zijn interventie leidde ertoe dat Van de Berg extra dialogen over taalgebruik toevoegde. Mo (Rasem) tegen zijn zwager (Bakker): “Jij gebruikt taal hard. Waarom hard? Taal moet zacht zijn. Taal is om elkaar te vinden. Jullie moeten op taalles om te leren hoe je de moedertaal een zachte moedertaal kan laten zijn.”
De inbreng van Mokhallad Rasem, als maker tijdens de voorbereiding én als acteur in de voorstelling, tilt BYE BYE DADDY a family business uit boven het niveau van de zoveelste voorstelling waarin echtelieden of broers en zussen al zuipend ruziën.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Dood Paard
Door Piet van Kampen, gezien 13 maart 2024
Voor mijn twee grote liefdes, hedendaagse muziek en toneel, moet ik meestal naar verschillende locaties. Daar kan ik goed mee leven. Ik vind het geen probleem om me op een donderdagavond in het Muziekgebouw aan 't IJ te melden voor werk van bijvoorbeeld Glass, Goebaidoelina, Kagel, Kurtág, Rijnvos of Schnittke. Om dan op een andere avond ergens anders naar toneel in de grote of kleine zaal te gaan.
Echt gelukkig word ik als die twee liefdes samenkomen. Bij toneel is het de laatste tien à vijftien jaar niet ongewoon als er tijdens een voorstelling live muziek gespeeld wordt. Alain Platel liet vaak bestaand klassiek repertoire live uitvoeren, Bach, Mozart, Verdi. Muziektheatergroepen als Orkater of LOD werken al vrij lang met speciaal voor een voorstelling gecomponeerde live uitgevoerde muziek. Een ontwikkeling waar ITA zich, nu Eline Arbo daar de scepter zwaait, bij aansluit.
De muziekwereld is veel behoudender dan de toneelwereld. Nog steeds zijn concerten, zowel van klassieke als van hedendaagse muziek, meestal uiterst serieuze aangelegenheden voor in het zwart geklede musici en ernstig kijkend publiek.
Gelukkig is er bij de uitvoerders van hedendaags repertoire een kentering gaande. Asko|Schönberg, Nieuw Amsterdams Peil en vooral Ragazze Quartet lopen daarbij in Nederland voorop. Met een lichtplan en een choreografie zijn hun concerten ook boeiend om naar te kijken. En daardoor spannender en interessanter voor een ander en jonger publiek dan de traditionele concertgangers.
Mijn absolute topfavoriet bij deze modernisering van de concertpraktijk is Ensemble Musik Fabrik uit Keulen. Hun Delusion of the Fury van Harry Partch, in de regie van Heiner Goebbels, is tot nu toe het beste wat ik ooit heb gezien.
In Theater Bellevue, niet een theater waar ik dat verwachtte, is Philip Glass; Songs & Poems, Tissues & Issues in première gegaan. Met Esther Apituley, Jeroen van Veen en Tatiana Koleva. Regie en vormgeving zijn van Titus Tiel Groenestege en er zijn tekstbijdragen van onder anderen Don Duyns.
Op het programma Koyaanisqatsi, Tissue No. 7, Songs & Poems 7, Tissue 1, Roving Mars, Tissue 2, 1 + 1, Songs & Poems 2, Mad Rush, Closing en Tissue No. 6. Dat zijn weliswaar stuk voor stuk redelijk toegankelijke composities van Philip Glass. Toch voegt ook hierbij regie, choreografie, licht, en op het achterdoek geprojecteerde beelden, heel veel toe.
Ik geef toe, ik ben een fan, maar het is fantastisch om Tatiana Koleva weer eens bezig te zien, een van de beste percussionisten van Nederland. Ook altviolist Esther Apituley en zeker toetsenist Jeroen van Veen behoren op hun instrument tot de Nederlandse top.
Ik zie op de speellijst dat Philip Glass; Songs & Poems, Tissues & Issues na de première van vanavond nog maar drie keer geprogrammeerd staat. Dat is schandalig weinig. Het moet echt volgend seizoen hernomen worden. Veel meer mensen moeten de kans krijgen dit in alle opzichten heel geslaagde theatrale concert mee te maken.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar:Kikproductions of Esther Apituley
Door Piet van Kampen, gezien 10 maart 2024
Weer dat cirkelvormige draaiende plateau? Regisseur Eline Arbo en scenograaf Roel Van Berckelaer zeggen voor dat cirkelvormige plateau te hebben gekozen vanuit het idee dat De wetten een trilogie vormt met De jaren en De uren, de twee voorstellingen waarin die draaischijf eerder werd gebruikt: “Omdat het alledrie verhalen zijn over vrouwen die binnen de patriarchale structuur een eigen stem zoeken.”
Het is zeer de vraag of het (beschuldigende) begrip 'patriarchaal' wel hout snijdt. Want het is in De wetten overduidelijk de vrouw, Marie Deniet, die volledig de controle heeft in haar relaties met zes van de zeven mannen. Alleen bij De kunstenaar voelt ze zich, omdat ze verliefd is, gedwongen die controle los te laten.
Ilke Paddenburg als Marie opent de voorstelling met “U luistert. Het is toch uw vak in mijn woorden iets te beluisteren wat ik niet zeg […]” Ze kijkt daarbij een paar seconden naar Thijs van Vuure, naast haar achter zijn muziekinstrumenten, maar daarna naar ons in de zaal. Vanaf dat moment zijn wij de zwijgende psychiater uit het slothoofdstuk van de roman. Die ingreep om de zes andere personages in te kaderen in Marie's slotmonoloog bij De psychiater werkt goed.
Dat geldt ook voor Arbo's keuze om twee van de zeven mannen uit de roman door vrouwelijke acteurs te laten spelen. Daarmee benadrukt ze dat het er bij de zoektocht van Marie naar wie ze is vooral om gaat dat het zeven leermeesters zijn en niet perse zeven mannen.
Toch zijn het naast hoofdrolspeler Ilke Paddenburg (Marie) niet Janni Goslinga (De fysicus) en Chris Nietvelt (De filosoof) maar drie mannelijke acteurs waarvan het spel er wat mij betreft bovenuit stijgt: Jesse Mensah (De epilepticus), Steven Van Watermeulen (De priester) en vooral Eelco Smits (De kunstenaar).
Het is ook pas in de scene met Smits (goed dat hij terug is bij ITA), aan het eind van de voorstelling, dat Paddenburg, omdat haar personage dan de controle loslaat, echt kan laten zien wat een fantastische actrice ze is.
De wetten is een minder geslaagde voorstelling dan De uren en vooral De jaren. Nu ik vanwege de voorstelling De wetten heb herlezen, valt me (weer) op hoe goed die roman is en hoe goed geschreven. In Arbo's bewerking is het mede die goede tekst die de voorstelling de moeite waard maakt.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: ITA
Door Piet van Kampen, gezien 7 maart 2024
Nobelprijswinnaar Annie Ernaux (1940) is al in de zeventig als ze zich in Mémoire de fille (2016) – een belangrijke inspiratiebron voor (v) – tastend en zoekend in haar herinneringen een weg baant naar de zomer van 1958. Omdat ze probeert terug te halen wat ze voelde toen ze als meisje van zeventien voor het eerst met een mannelijke erectie kennismaakte.
Evgenia Brendes (1989), Brenda Corijn (1998), Mieke De Groote (1958), Suzanne Grotenhuis (1985) en Ellis Meeusen (1993) interviewden als voorbereiding voor de voorstelling (v) eerst hun moeders (Mieke De Groote haar dochter), daarna werden ze zelf geïnterviewd. Eerst over hoe het was toen ze zeventien waren. Daarna over de eerste keer ongesteld zijn, oefenen voor je eerste tongzoen, scheren van je benen, en wat je nog meer allemaal meemaakt en doet omdat je (v) achter je naam hebt staan.
Die voorbereiding van (v) lijkt op de research voor een documentaire. Maar je kunt er ook een parallel in zien met het tastend en zoekend schrijven van Ernaux. Met als belangrijk verschil dat bij Ernaux die zoektocht wèl en bij de voorstelling (v) niet in het eindresultaat is opgenomen.
Op het podium de vijf actrices, op een groot scherm op de achterwand zo nu en dan de moeders van Evgenia (in het Russisch), Brenda (in het Portugees) en Ellis (in het Mortsels). Als een van de vijf een herinnering vertelt, leven de andere vier mee met hun stille spel en laten daarmee zien dat degene die aan het woord is, gehoord en gezien wordt. Andere vormen van dialoog zijn er niet.
Het deel over ongewilde aanrakingen door mannen duurt behoorlijk lang. Is dat omdat het een onderwerp is dat de vijf op het podium erg bezighoudt? Omdat ze daar alle vijf vaak last van hebben? Omdat het gereduceerd worden tot anoniem lustobject voor vrouwen een zo goed als dagelijkse ervaring is? Of ervaar ik het als erg lang, omdat ik me er als man ongemakkelijk bij voel?
(v) naar een idee van, en geregisseerd door, Rosa Vandervost en Freek Vielen (met tekstbijdragen Rebekka de Wit) is een moedige en indrukwekkende voorstelling. Dat we bij elk thema een groot aantal herinneringen te horen krijgen en dat bij alle onderwerpen meer vrouwen, elk op hun eigen manier, hun ervaringen vertellen, is de kracht van de voorstelling. Want daardoor stijgt het uit boven anekdotiek en krijgt het universele zeggingskracht.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: DeNweTijd
Door Piet van Kampen, gezien 25 februari 2024
De Engelse regisseur Rebecca Frecknall (1986) wil de machtsdynamiek tussen mannen en vrouwen onderzoeken: liefde waaronder haat verborgen ligt, afkeer dat verlangen creëert, vertrouwen dat angst probeert te maskeren.
Begrijpelijk dat ze voor August Strindbergs Fröken Julie (1888) kiest, waarin dat allemaal te vinden is. En dat dan ook nog eens tegen een achtergrond van maatschappelijke tegenstellingen. Want de drie personages, in de bewerking van Frecknall, zijn rijkeluisdochter Julie, poetsvrouw Christine en haar man Jan, de chauffeur van Julie's vader.
Terwijl Julia's vader op reis is en boven het feest ter gelegenheid van Julie's eenentwintigste verjaardag bezig is, speelt het drama zich beneden in de keuken af. Centraal daarin staat het 'spel' dat Julie denkt te spelen met Jan, wat tot een voor haar fatale afloop leidt.
In Julie zijn slechts drie personages, waarvan er twee voortdurend, ook in ogenschijnlijk oprechte momenten, hun verborgen opportunistische doeleinden moeten laten doorschemeren. Dat vraagt nogal wat van acteurs.
Hannah Hoekstra, een van de beste acteurs van haar generatie, misschien wel de beste, zou een ideale acteur zijn voor een personage dat onder wat ze zegt en doet steeds subtiel de psychologie van wat daaronder zit laat merken. Maar Hoeksta speelt Christine, de enige van de drie personages zonder verborgen agenda.
Het
centrale personage is Julie, en daarmee komt het gewicht van deze
voorstelling vooral op de schouders te liggen van de nog niet zo
ervaren Eefje Paddenburg. Regisseur Rebecca Frecknall is er niet in
geslaagd haar die zware last overtuigend te laten dragen, het spel
van Paddenburg is te
eendimensionaal en te clichématig.
Maar regisseur Rebecca Frecknall heeft met haar Julie vooral
niet duidelijk kunnen maken dat de thematiek die Strindbergs meer dan 130 jaar
geleden beschreef ook nu nog sterk genoeg is om een publiek 'te
choqueren en te provoceren' zoals ze zegt te beogen.
Door Piet van Kampen, gezien 16 februari 2024
Na een voorspel dat we gewend zijn bij Maatschappij Discordia – het ogenschijnlijk nog niet begonnen zijn en toch beginnen, even iets veranderen aan de rekwisieten – trappen de drie acteurs (v) af met Levinas en dus met de vraag of het ik pas ik wordt door de ander. Waarna ze vanuit verschillende invalshoeken filosoferen over de vraag of de ander al dan niet al latent in het ik aanwezig is.
In de twaalf eerdere voorstellingen van de serie Weiblicher Akt werd of een bestaande tekst vanuit vrouwelijk perspectief herschreven, zoals in Mevrouw Macbeth, of was een schrijver/denker (v) uitgangspunt, zoals in Liebe Jelinek en Love Sontag.
Nu, in de dertiende Weiblicher Akt, wordt met verwijzingen naar meer dan één schrijver, onder meer Adam Phillips, Aminata Cairo (v), Carl Jung, Jean-Paul Sartre en Witold Gombrowicz, het thema 'De Ander' verkend. Wat wel hetzelfde is, is de vervlechting met persoonlijke, of als persoonlijk gepresenteerde, herinneringen van de drie acteurs (v) aan dat thema.
Omdat nu niet een schrijver leidend is maar een thema, en de drie dus ook geen personen uit het leven of personages uit het werk van een centraal staande schrijver kunnen spelen, spelen Annette Kouwenhoven, Miranda Prein en Zephyr Brüggen af en toe elkaar. En dus de ander.
Ook de vraag hoeveel verhalen er denkbaar zijn, hoeveel plots er mogelijk zijn, komt aan de orde. Zijn dat precies de The Thirty-Six Dramatic Situations van Georges Polti? Of zijn het er meer? Of minder? En dan is er nog de vraag naar de symboliek van een struisvogelei.
In eerdere Weiblicher Akte werd het werk van een specifieke schrijver geciteerd, bevraagd en becommentarieerd. Nu is er niet zo'n enkelvoudig houvast. Daardoor is Weiblicher Akt 13 – De Ander (v.) extra spannend: is het de makers gelukt om ook zonder zo'n schrijver om zich toe te verhouden een prikkelende voorstelling te maken? Het antwoord daarop is ja.
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Maatschappij Discordia
