VAN GRENSVERLEGGEND THEATER VAN IVO VAN HOVE NAAR DE FILM BABYGIRL VAN HALINA REIJN
Door Piet van Kampen, geplaatst 5 januari 2025
Ivo
Van Hove wordt in 2001 artistiek directeur bij Toneelgroep Amsterdam
(later ITA). Hij blijkt al snel een directeur die nauwelijks
tegenspraak duldt. Niet iedereen bij Toneelgroep Amsterdam kan
daarmee omgaan. Zowel bij het ensemble als elders in de organisatie
nemen medewerkers ontslag.
Maar acteur Hans Kesting keert
terug. En na een sabbatical van een jaar sluit Halina Reijn zich in
2003 ook bij het ensemble aan (ze zal er tot 2017 blijven). Het
grensverleggende en fysieke theater dat Ivo Van Hove voor ogen heeft,
krijgt met de komst van die twee een stevige boost.
Op
13 november 2003 gaat Rouw siert Electra in première. Halina
Reijn laat in de titelrol meteen zien dat ze ver wil gaan, heel ver,
dat ze alle emoties die ze op kan roepen tevoorschijn wil halen voor
haar rol.
Maar het grensverleggende zit in Rouw siert
Electra nog vooral in seksscènes. Hoe grensverleggend is te
lezen in de recensie van Hein Janssen in de Volkskrant van 17
november 2003: 'Hans Kesting steekt zijn vingers in de vagina van
Janni Goslinga en likt haar tepels. Zij pakt hem bij zijn ballen,
kneedt zijn lul.' Met het fysiek gewelddadige acteren valt het in
deze voorstelling nog wel mee.
Twee jaar later, op 1 februari
2005, gaat Scènes uit een huwelijk in première. In de
slotscène, de scheiding, gaat het er heftig aan toe. Hadewych Minis,
die een van de drie Marianne's speelt, komt door toedoen van haar
tegenspeler Roeland Fernhout een paar keer behoorlijk hard met de
vloer in aanraking. Blauwe plekken op de benen van actrices doen bij
Toneelgroep Amsterdam hun intrede.
Bij De vrek,
première 25 september 2011, wordt het de actrice die dan aan de
beurt is voor blauwe plekken te veel. Hélène Devos vertelt in NRC
van 13 augustus 2024: 'Na een mondelinge regie-aanwijzing pakt mijn
tegenspeler (Hans Kesting) me zonder enige waarschuwing op en smijt
me door het decor.' De
klachten van Hélène Devos leiden samen met andere meldingen over
ongewenst gedrag, uiteindelijk tot het vertrek, in 2023, van
artistiek directeur Van Hove.
In
de documentaire Twee mannen van Suzanne Raes uit 2022 licht
Van Hove zijn keuzes toe: 'Ik ben aangetrokken
tot het subversieve dat het daglicht eigenlijk niet mag zien, maar
dat gewoon bestaat.' Interviewer Frénk van der Linden vraagt hem:
'Heb je je ooit schuldig gevoeld over wat je vroeg van je acteurs?'
'Nee', is zijn antwoord, 'omdat ik het gevoel heb dat de acteurs ook
het beste van het beste willen en geen theater van de middelmaat dat
je overal kan zien.'
Terug naar 2005. Op zondag 8 mei gaat
Het temmen van de feeks in première. Hafid Bouazza, die
Shakespeares The Taming of the Shrew voor Toneelgroep
Amsterdam vertaalde, schrijft in het nawoord: 'Volgens Van Hove gaat
het stuk over de liefde, om precies te zijn over de hiërarchische
(om niet te zeggen sadistische) kant van de liefde.' Bouazza heeft
daar moeite mee, hij vindt dat het stuk over macht zou moeten gaan.
In een interview in de Volkskrant verzucht hij: ‘Ach, zoals
Ivo het regisseert, gaat het natuurlijk over Ivo zelf.’
In
de voorstelling gaat Halina Reijn als Katherina extreem ver. Staand
op een tafel laat ze haar urine over haar benen lopen, terwijl ze met
haar mouw het snot en de tranen uit haar gezicht veegt. Van Hove laat
haar vervolgens door Hans Kesting ruw op de grond smakken en
hardhandig over het podium sleuren om haar tenslotte liggend op de
grond, trillend in een nat slipje en in natte afgezakte kousen, voor
het eerst door hem, in zijn rol als Petruchio, te laten kussen.
Maar
Halina Reijn reageert totaal anders dan Hélène Devos zes jaar later
zou doen. Na afloop van de voorstelling in het café is ze nauwelijks
bij Hans Kesting weg te slaan.
Een dag na de première, op
maandag 9 mei 2005, schuift Halina Reijn aan bij Dieuwertje Blok in
het radioprogramma Desmet Live. Ze vertelt dat Het temmen
van de feeks voor haar gaat over liefde die voorbij gaat aan het
ego, over onconventionele liefde, dat het gedrag van Katherina een
schild is. 'Petruchio ziet dwars door haar muur heen, hij laat zich
niet afschrikken, eigenlijk helpt hij haar.' Over haar tegenspeler:
'Ik kende Kesting nauwelijks, maar na drie dagen repetitie was ik
helemaal verliefd op hem. Bij hem durf ik alles, ik voel me veilig
bij hem, we moeten zó ver gaan!' 'Sta je zelf dicht bij Katherina?',
vraagt Dieuwertje Blok tenslotte. 'Ja, ik ben heel krachtig en toch
wil ik soms een gespierde prins.'
Twintig
jaar na Het temmen van de feeks, op 2 januari 2025, gaat
Babygirl, de film van Halina Reijn over onconventionele,
hiërarchische liefde, in Nederland in première. Nicole Kidman gaat
daarin heel ver. Bij Halina Reijn durft ze dat.
