Recensie: De Vader van Senf Theaterpartners & Kik Productions / Gijs de Lange

●●●●○

 

DE VADER

 

SENF THEATERPARTNERS & KIK PRODUCTIONS / GIJS DE LANGE  




Door RiRo, gezien 20 december 2016  


Florian Zeller (1979), schrijver. Hans Croiset (1935), acteur. De Franse auteur Zeller schreef met Le Père een ingenieus toneelstuk waarin het publiek een verhaal ziet door de ogen van een man met Alzheimer. Croiset, die het bij het applaus te kwaad kreeg, speelt zijn rol, de demente André, fenomenaal goed. 

Florian Zeller heeft zijn toneelstuk zo gecomponeerd dat je als toeschouwer als het ware in het hoofd van de demente André meekijkt naar wat er met hem gebeurt. En daarom vaak dezelfde verwarring voelt als hij. Ook wij weten niet of dochter Anne gescheiden is en bij haar nieuwe vriend in Londen gaat wonen. Of getrouwd is en in Parijs woont. Ook wij weten niet of het appartement op het podium dat van de vader zelf is. Of dat van zijn dochter. Ook wij weten (tot aan de tiende scène) niet waarom de andere dochter, Elise, nooit op bezoek komt. 

Eén van de middelen die Zeller hanteert om zijn doel te bereiken, om ons dus de verwarring van iemand met Alzheimer te laten voelen, is door op onverwachte momenten een andere acteur een personage te laten spelen dat we al denken te herkennen.

De Vader bestaat uit vijftien scènes. In de eerste zien we een ruim gemeubileerd appartement: een bank, een fauteuil, een salontafel, een wandkast, bijzettafeltjes, een eettafel met bijbehorende stoelen. Na elke scène gaat aan de zijlijnen van de set witte verlichting aan. De set zelf is dan even donker. Scène na scène neemt het aantal meubels af. En wordt de wandkast leger. 
 
1.Vader heeft al drie verzorgsters versleten. De laatste heeft hij bedreigd met een gordijnroe. Daarvan herinnert hij zich niks. Hij vindt sowieso dat er niks met hem aan de hand is. Dochter Anne (Johanna ter Steege) zegt dat ze iemand heeft ontmoet en daarom zal verhuizen naar Londen. 2. Anne woont met haar partner Pierre (Wim Bouwens) in Parijs. Vader herkent zijn dochter Anne (Rian Gerritsen) niet. Even later: 'Dit is toch wel mijn huis? Anne! Dit is toch wel mijn huis?' 3. De nieuwe verzorgster Laura (Emma Linssen) komt kennismaken. 4. Anne droomt dat ze haar vader wurgt. 5. De vader herkent Pierre niet. Wij ook niet. Want Wim Bouwens speelde toch Pierre? 6. Anne wil dat vader bij haar komt inwonen. 7. Pierre wordt kwaad. 8. Pierre vindt dat Anne's vader opgenomen moet worden. 9. Anne en Pierre hebben even tijd voor elkaar. 10. Pierre (Christo Van Klaveren) bedreigt zijn schoonvader. 11. Vader staat angstig tegen de kast terwijl Pierre (Wim Bouwens) toekijkt 12. Anne en Pierre hebben even tijd voor elkaar. 13. Vader is bang voor verzorgster Laura (Rian Gerritsen). 14. Vader en Anne huilen samen. 15. Hans Croiset zit op een verder leeg podium op een bed: 'Wie bent u?' Rian Gerritsen: 'Ik ben de verpleegster, ik ben Martine'. Hans Croiset: 'En wie is dat?' Rian Gerritsen: 'Olivier'. Hans Croiset: 'En ik? Wie ben ik?' Rian Gerritsen: 'André'. Hans Croiset: 'Weet u dat zeker?'
 
Regisseur Gijs de Lange heeft ervoor gekozen om met zijn regie en met het decor (van Jos Groenier) alle ruimte te laten aan de ingenieuze tekst van Florian Zeller (in de vertaling van Jolijn Tevel) en aan de uitstekend spelende Hans Croiset. Een terechte keuze. De Vader is daarmee ook in de Nederlandse versie een memorabele voorstelling geworden. Een voorstelling die het voor een deel moet hebben van herkenbare situaties. Maar zeker niet alleen daarvan. Want de 'truc' van Zeller om het publiek in het hoofd van de demente vader te laten kruipen en te laten voelen wat hij voelt, werkt. 
 
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Senf Theaterpartners

Recensie: De Meiden van Toneelgroep Amsterdam / Katie Mitchell

●●○○○  


DE MEIDEN

 

TONEELGROEP AMSTERDAM / KATIE MITCHELL




Door RiRo, gezien 11 december 2016

In De Meiden van Jean Genet uit 1947 hebben de Poolse zussen Claire en Solange, die als dienstmeid bij een rijke mevrouw werken, een 'ceremonie'. Elke keer als mevrouw uit is, trekt Claire, gespeeld door Marieke Heebink, een van de mooie jurken van mevrouw aan en doet een van haar pruiken op. Ze dwingt haar zus Solange (Chris Nietvelt) haar kleren aan te doen. 

In 'de ceremonie' is Claire dus de mevrouw die Claire (gespeeld door haar zus Solange) commandeert en schoffeert. Solange zou die rollen wel eens willen omdraaien, maar dat staat Claire niet toe. De twee zussen gebruiken het vaste ritueel van hun ceremonie om met de macht van de verbeelding hun uitzichtloze situatie wat draaglijker te maken. En om moed te verzamelen voor wat ze uiteindelijk van plan zijn.

Want het spel van 'de ceremonie' is voor de twee zussen ook een voorbereiding om zich definitief te bevrijden. Eerst zorgen ze er met vervalste brieven voor dat meneer achter de tralies komt. Dan wordt het tijd voor hun finale daad: zich met tien tabletten Amytal in een kopje kamillethee van hun meesteres ontdoen. Maar juist op de avond waarop ze dat plan willen uitvoeren, komt meneer vrij, en staat het hoofd van mevrouw meer naar champagne dan naar kamillethee.

Als mevrouw, in haar allermooiste glitterjurk, de stad in is om het vrijkomen van meneer te vieren, rest de zussen niets anders dan terug te vallen op hun 'ceremonie'. Deze keer dwingt Claire, die de mevrouw speelt, haar zus om haar het kopje kamillethee te serveren. Zo bevrijdt Claire zichzelf dan toch nog op een andere manier dan de zussen zich hadden voorgenomen uit een leven van onderdanigheid en afgeblaft worden.

Tot zover over de inhoud van het toneelstuk van Genet. Nu wordt het tijd om wat vragen te stellen bij de manier waarop gastregisseur Katie Mitchell dat bij Toneelgroep Amsterdam op de planken brengt. Ze doet dat in een scenografie (van Chloe Lamford) die honderd procent realistisch is. Voor Nederlandse (en Vlaamse) begrippen is dat vrij ongebruikelijk. 

Want in Nederland en Vlaanderen wordt meestal gekozen voor óf een geabstraheerd decor, zoals bij Toneelgroep Amsterdam Jan Versweyveld eigenlijk altijd doet. Óf voor hyperrealisme. Zo'n 'gewoon' realistisch decor met slaapkamer en kledingkast komt daarom ontzettend oubollig over. Ook het omkleden, belangrijk in dit stuk, gebeurt realistisch en uitvoerig. Dat is is dus elke keer een behoorlijk tijdrovend gedoe.

De twee actrices die de meiden spelen, spreken meestal Nederlands, soms Pools. Als ze Nederlands spreken zijn er Poolse boventitels, als ze Pools spreken Nederlandse. Toegevoegde waarde? Een poging om duidelijk te maken dat het bij de meiden om arbeidsimmigranten gaat? Overbodig wat mij betreft. Want dat had ik zonder dat gedoe met die talen ook wel begrepen.

De mevrouw wordt gespeeld door een man, Thomas Cammaert. Waarom een mannelijke acteur als de mevrouw? Mitchell zegt daarover in een interview: 'Er zijn al zo weinig toneelstukken vanuit de vrouwelijke beleving. Het is zonde er eentje te verspillen aan vrouwen die andere vrouwen onderdrukken'. Misschien is het handig dat antwoord van Mitchell nog een keer te lezen want het is nogal cryptisch. Een hint: mevrouw Mitchell staat bekend om haar radicale feministische aanpak.

Cammaert heb ik wel eens beter zien spelen. Nauwkeuriger gezegd, wel eens beter hóren spelen. In De Meiden lijkt het er op of hij zich heeft voorgenomen om, als de tekst daarvoor de mogelijkheid biedt, in elke zin op dezelfde plaats de klemtoon te leggen. Marieke Heebink en Chris Nietveld doen wat ze kunnen. Het zijn allebei topactrices, dus ze kunnen er echt wel wat van. Maar de kans om dat te laten zien, krijgen ze in de extreem doorgevoerde realistische regie van Mitchell nauwelijks. 

 Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Toneelgroep Amsterdam

Recensie: De dingen die voorbijgaan van Toneelgroep Amsterdam & Toneelhuis / Ivo Van Hove

●●●●● 

 

DE DINGEN DIE VOORBIJGAAN

 

TONEELGROEP AMSTERDAM & TONEELHUIS / IVO VAN HOVE



Door RiRo, gezien 8 december 2016


In De dingen die voorbijgaan verstrijkt de tijd, wordt er gewacht op de dood. Want de drie direct betrokkenen bij het geheim, 'het ding' – de zevenennegentigjarige oma Ottilie, haar bijna even oude amant Emile Takma en de achtentachtigjarige dokter Roelofsz – willen wat zestig jaar geleden in Indië is gebeurd meenemen in hun graf.

Door dat geheim, de moord uit passie op Ottilie's echtgenoot, zestig jaar geleden, lijkt de Haagse familie vervloekt, gevangen in leugens, angst en verdringing. Een vervloeking die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Bij de tweede generatie leidt dat tot onstilbare hunkering naar aanraking (dochter Ottilie), pedofilie (zoon Anton) neuroses (zoon Harold) of religieus fanatisme (dochter Thérèse). Bij de derde generatie onder andere tot klagen over ouder worden en verregaande inertie (kleinzoon Lot).

De dingen die voorbijgaan, de bewerking van Koen Tachelet van de roman Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan van Louis Couperus, begint met een dialoog van twee personages. Allebei in het zwart: Anna, de dienstmeid (Janni Goslinga) en Elly (Abke Haring). Daarna volgen dialogen van de zestigjarige Ottilie (Katelijne Damen) met haar tien jaar jongere man Steyn (Robert de Hoog) en met haar zoon Lot (Aus Greidanus jr.). Ook alle drie in het zwart. Statisch toneel denk ik dan nog. Met veel tekst. Typisch verteltheater. In een prachtig decor. Dat wel.

Maar al snel blijkt daar weinig van te kloppen. Want terwijl onze aandacht uitgaat naar de dialogen in die eerste scènes, nemen haast ongemerkt alle andere acteurs plaats op de wachtkamerstoelen die aan de zijkanten staan. Ook de andere tien acteurs zijn in het zwart gekleed. Het begint me nu ook op te vallen dat de muziek en de geluiden die Harry de Wit achteraan aan het maken is vol betekenis zijn. Alleen al het geluid van de pendule die het voortschrijden van de tijd symboliseert (De Wit zal die pendule pas stilzetten op het moment dat oma Ottilie de geest geeft). En ik zie nu ook dat de bewegingen van de acteurs heel bijzonder zijn, heel gestileerd.

Terwijl de drie oude mensen, Ottilie (Frieda Pittoors), Takma (Gijs Scholten van Aschat) en Roelofsz (Fred Goessens) ervan overtuigd blijven dat niemand hun geheim heeft ontdekt, blijkt gaandeweg dat juist wel iedereen te weten is gekomen wat er zestig jaar geleden is gebeurd. Als zoon Daan (Bart Slegers) onthult dat hij ook al enige tijd op de hoogte is, omdat hij ermee is gechanteerd, is de voorstelling inmiddels een bloedstollende thriller geworden.

Eerst sterft Emile Takma, dan de dokter. Als ook oma Ottilie haar laatste adem uitblaast, is dat in de onjuiste overtuiging dat daarmee ook 'het ding', het geheim begraven wordt. Zoon Daan verzucht: 'Het is weg.' 'Het is eindelijk weg.'

Tijdens de slotmonoloog van kleinzoon Lot, de achtendertigjarige journalist die geen ambitie heeft om schrijver te worden, en die er niet aan moet denken oud te worden, trekt er mist op tot aan zijn knieën. Muzikant De Wit speelt op zijn basklarinet steeds maar weer dezelfde toon. 'Morgen ga ik aan de slag', is de slotzin van Aus Greidanus jr. die Lot speelt. En hij laat zich op zijn zij zakken om in de mist te verdwijnen.

De dingen die voorbijgaan is veel meer dan verteltheater, zoals ik de eerste vijf minuten even dacht. Het is totaaltheater, perfect totaaltheater. Een voorstelling die niet alleen zo perfect is omdat er met Ivo Van Hove een geniale regisseur aan het werk is. En niet alleen vanwege het superieure vakmanschap van de acteurs van Toneelgroep Amsterdam en Toneelhuis.

De voorstelling is ook zo goed door de magnifieke scenografie van Jan Versweyveld, met aan beide zijden van de rechthoekige vloer wachtkamerstoelen, zo'n twintig aan elke kant, en een achterwand van spiegelglas, zodat alles wat zich op de speelvloer afspeelt wordt verdubbeld. Ook door het kledingontwerp van An D'Huis, en door de live geproduceerde muziek en geluiden door Harry de Wit. Met zijn houten tafel met percussiebenodigdheden. En de pendule. Maar vooral, en dat vind ik het meest opvallende aan deze voorstelling, door de toegevoegde waarde van choreografie.

Want een personage zonder tekst of handeling zit niet zomaar wat te wachten in zo'n wachtkamerstoel. Ook in scènes waarin een acteur ogenschijnlijk geen rol heeft, blijft hij of zij met de bij het personage horende lichaamstaal 'meespelen'. Dat wachtende personage is door die kenmerkende lichaamshouding een tableau. Een tableau dat samen met de anderen in de andere stoelen weer een volgend tableau vormt. Het kan haast niet anders, daar moet ook de bij de credits vermelde choreograaf Koen Augustijnen invloed op hebben gehad.

De enige scène met kleur (alle andere zijn zwart) – Lot en Elly met champagne, slagroom en aardbeien in de weer op bezoek bij Lot's zus Ottilie (Katelijne Damen in een dubbelrol) – wordt beëindigd door een met prachtige langzame bewegingen dichterbij komende zwarte colonne van alle andere personages. Een deel van die zwarte colonne splitst zich vervolgens af en maakt zonder woorden de vloer schoon. Onmiskenbaar de invloed van een choreograaf.

En dan de prachtige scène met de openklappende paraplu's en de zwarte sneeuw, en het indrukwekkende tableau met in het midden de drie gestorven oudjes. Ik moet me wel erg vergissen als ik daar niet ook de handtekening van Augustijnen onder zie staan.

Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Toneelgroep Amsterdam

Recensie: Ne Swarte van Jan Decorte/Bloet/Comp.Marius

●●●●○

 

 NE SWARTE

 

JAN DECORTE/BLOET/COMP.MARIUS 



Door RiRo, gezien 30 november 2016  


Zoals hij dat eerder deed met andere klassiekers, ontbeent Jan Decorte in Ne Swarte Shakespeare's Othello. Hij probeert door te dringen tot de kern en maakt vervolgens een poëtische herschrijving. Zijn werkwijze: achter zijn computer gaan zitten en beginnen. In het geval van Ne Swarte staat in acht dagen de volledige tekst van het stuk op papier. Genoteerd zoals Decorte dat in zijn eerdere bewerkingen van klassiekers ook deed. Niet van links naar rechts zoals ik doe bij het schrijven van deze recensie. Maar van boven naar beneden. Zoals een dichter:

hebtchet
ni gesien
da heidens
gedans
mettie
cassio
en de
swarte
zechttatem
ni jaloes
is terwijl
tchroen
monster
aan sij
chat bijt

Ne Swarte blijft heel dicht bij Shakespeare's Othello. Dicht bij het verhaal dus van de zwarte generaal Othello die bedrogen wordt door Jago, de intrigant die Othello met zijn gemanipuleer zo argwanend en jaloers maakt dat hij uiteindelijk eerst zijn geliefde Desdemona wurgt en daarna de hand aan zichzelf slaat. 

Drie acteurs waarmee Decorte al eerder werkte, spelen de drie personages die in Ne Swarte voorkomen: Kris Van Trier is Othello, Sigrid Vinks speelt Jago, en Waas Gramser vertolkt Rodrigo. Zo nodig vertelt een van die drie personages wat Desdemona heeft gezegd. Of wat Emilia, de vrouw van Jago en dienster van Desdemona, heeft gedaan.

De vierde acteur, Herwig Ilegems, spreekt niet. Hij beweegt. Danst. Meestal tussen twee scènes in. Zodat we even op adem kunnen komen van het luisteren naar de tekst. Maar soms ook tijdens een scène zelf, bij een monoloog van Othello bijvoorbeeld laat hij de gemoedstoestand van Desdemona zien. Op een ander moment verbeeldt hij met een dans kwaadheid. 

Naast zijn aanvullende rol in het Othello-verhaal onderstreept Ilegems zo nu en dan ook de persoonlijke verhalen waarmee Jan Decorte af en toe onderbreekt. Bijvoorbeeld door met tape een hakenkruis op zijn shirt te plakken.

Want als de voorstelling begint zit, links vooraan, in een cirkel van hoopjes zand, Jan Decorte. Achteraan wachten de vier acteurs, waarvan er één dus niet zal spreken. In zijn cirkel van zand neemt Decorte het woord met een herinnering aan zijn tijd als klein jongetje die op zijn trommel een Congolees liedje begeleidde. 

Dat zal Decorte vaker doen, de geschiedenis over Othello, Desdemona, en haar vermeende relatie met Cassio, onderbreken met herinneringen aan zwarten of aan het zwarte uit zijn eigen leven. Herinneringen aan het oorlogsverleden van zijn vader, die zwart was in de tweede wereldoorlog, collaboreerde met de Duitsers. En aan de dood van zijn vader en moeder.

Als ik het zo opschrijf, zo van links naar rechts, zou het kunnen lijken of de drie elementen van de voorstelling Ne Swarte enigszins los van elkaar staan. En ik geef toe, tijdens de voorstelling heb ik dat idee af en toe. Maar na afloop, als ik wat ik heb gezien nog eens overdenk, realiseer ik me hoe knap het is gedaan, hoe mooi die drie elementen met elkaar verbonden zijn en een geheel vormen. 
 
Ga voor de speellijst en voor meer informatie naar: Bloet